بازپژوهی مبانی فقهی بیع حقوق مالی در فقه مذاهب اسلامی

گروهی از فقیهان امامیه بر اساس تعریف مشهور که در آن بیع، به «تملیک عین در مقابل عوض معلوم» تعریف‌ شده است، با خرید و فروش «حق مالی» به علت عین نبودن آن، مخالفت کرده‌ اند. از فقهای اهل سنت، احناف نیز بیعِ حق را به دلیل مالیت نداشتن آن محل اشکال دانسته اند؛ حال آنکه اندیشمندان فقه مالکی، شافعی و حنبلی قائل به صحت بیع اموال غیرمادی، نظیر منافع و حقوق هستند. افزون بر ایشان، عده ای از فقیهان امامیه، ثمن واقع‌شدن حق مالی را تایید نموده و بلکه بیع چنین حقوقی را به‌عنوان مبیع یا ثمن، داخل در مفهوم بیع دانسته اند. هدف از این پژوهش که به شیوه تحلیلی توصیفی و تطبیقی گردآوری‌ شده، بررسی امکان یا عدم امکانِ بیع حقوق مالی در فقه مذاهب اسلامی است. از آنجا که در شرع مقدس اسلام، تعریفی از «بیع» و نیز «مال» ارائه نشده و تبیین مفهوم و ماهیت آن دو، به عرف واگذار شده است، واکاوی ماهیت بیع و مال، با ملاحظه عرف عصر حاضر و نیز بازپژوهی ادله هرکدام از موافقین و مخالفین بیع حق مالی، به ‌منظور دستیابی به ‌واقع، ضروری می نماید. یافته های پژوهش پس از نقد و بررسیِ مبانی فقهی بیع حق مالی، حاکی از آن است که نظریه صحت بیع این گونه اموالِ نوظهور، خالی از اشکال است.

Reinvestigation of the Jurisprudential Bases of Selling Financial Rights in the Jurisprudence of Islamic Denominations

A group of Imami jurists, based on the wellknown definition in which selling (bay‘) is defined as “ownership of a definite object instead of a definite alternative”, have opposed the purchase and sale of “financial rights” due to its nonobjectivity. Among Sunni jurists, Hanafis have also considered the sale of rights as a problem due to its lack of financial value; while the scholars of Maliki, Shafi‘i and Hanbali jurisprudence believe in the validity of the sale of intangible property, such as interests and rights. In addition, some other Imami jurists have confirmed consideration of financial rights as the price of a sale; they perceived the selling of such rights as a price within the concept of sale. This research, which has been conducted through an analyticaldescriptive and comparative method, aims at investigating the possibility or impossibility of selling financial rights in the jurisprudence of Islamic schools of thought. Since there is no certain definition of “sale” (bay‘) or “property” (mal) in the Islamic Shariah, and the explanation of the meaning and nature of the two has been left to custom, it is necessary to analyze the nature of sale and property with the presence of modern custom and reexamination of the proponents and opponents’ arguments on the sale of financial rights. The findings of the research, after reviewing the jurisprudential principles on the sale of financial rights indicate that the theory correctness of selling such properties is valid.