تلازم تمسک به ظواهر نصوص با گسترش تکفیر در مذاهب اسلامی

هم ‌زمان با ظهور اسلام علوم مختلفی در عرصه پاسخ به سوالات دینی و عقلانی بشر تولید شد که هر کدام از این علوم در قبال نصوص و خطابهای وارده از طریق شارع پیشینه‌ ای را به خود اختصاص داده‌ اند. اما حقیقت آن است که کشش و انعطاف ‌پذیری شریعت تنها در برداشتهای سطحی و بسیط از این متون، خلاصه نشده و نیازمند تدقیق و ضابطه در استنباط احکام و فهم خطابات شرعی است. از این رو استناد به آیات قرآن و روایات، بدون ضابطه مشخص و صرفاً به جهت تمسک به ظواهر نصوص در صورت فقدان روش اصولی ذیل چارچوب نصوص قرآن و سنت موجب اتهام بدعت، کفر و شرک شده و در نتیجه موجبات گسترش تکفیر و تولید بحران در جوامع اسلامی را فراهم می ‌آورد. این نوشتار در صدد بررسى و تحلیل یکی از مهم‌ترین روشهای فقهی دخیل در گسترش تکفیر در مقاطع مختلف تاریخی است. با نگاهی به سیر تاریخی فقه تکفیر در اسلام در می‌یابیم که یکی از ریشه ‌های تولید و گسترش تکفیر روش خاصی تحت عنوان تمسک به ظواهر به معنای برداشت سطحی و رجوع مستقیم بدون واسطه به نصوص می‌ باشد. اگرچه علل مختلفی برای بروز جریانهای تکفیری ذکر شده، اما آن چه موجب گسترش تکفیر بوده است، آمیختگی علوم دیگر با فقه بوده است و از این رو عده‌ ای از علما خواسته یا ناخواسته با روش تبعیت از نص در علم عقاید و فقه زمینه گسترش تکفیر را فراهم آورده ‌اند. هم‌ اکنون بعد از گذشت قرنها جوامع اسلامی به‌خاطر عدم پیشگیری از طریق تبلیغ روش درست و ضابطه‌ مند اجتهاد، از بحرانهای ایجادشده توسط این گروهها رنج می‌ برند.

The Necessitation of Resorting to the Appearance of the Texts and the Spread of Takfir among Islamic Denominations

With the emergence of Islam, different sciences were developed in response to religious and rational questions of human being, each of which has a background about the texts and the speeches attributed to the lawmaker. However, the truth is that the flexibility of Sharia is not limited to shallow and superficial understanding of these texts and it requires a precise and structural approach to inference of Sharia laws and correct understanding of religious texts and speeches. Hence, referring to Quranic verses and traditions, without specific criteria and solely for the purpose of treating the appearances of the texts and the lack of a proper structure for understanding the texts leads to accuse people of disbelief and as a result of the spread of Takfir in Islamic societies. This paper seeks to analyze one of the most important effective legal methods in expanding Takfir in different historical periods. Looking at the historical course of the jurisprudence of Takfir in Islam, we understand that one of the roots of the production and expansion of Takfir is a particular method called “Resorting to the Appearance”, meaning “Superficial Understanding” and direct referral without intermediary to texts. Although various causes have been mentioned for the Takfiri currents, but the expansion of Takfir was due to the merging of other sciences with jurisprudence. Therefore, some jurisprudents provided the expansion of Takfir through the appearance of texts in the science of jurisprudence and Religious views. Now, after centuries, Islamic societies are suffering from the crises created by these groups due to the lack of prevention through the promotion of the correct and rigorous methods of Ijtihad.