نسبت فرد و جامعه در قرآن (با تاکید بر نظر علامه طباطبایی (ره) در تفسیر المیزان)

تصور فرد و جامعه به‌طور مجزا، تصوری ناممکن است و این‌دو عنصر در نسبت با همدیگر معنا می‌دهند؛ مقصود از بحث نسبت فرد و جامعه در رویکرد اجتماعی، پس از بحث اصالت یا عدم اصالت وجودی آن، میزان و نوع تاثیرگذاری جامعه در تکوین و تغییر شخصیت فرد و همچنین جهات و مقدار تاثیرگذاری فرد بر جامعه و نوع تعامل آن‌ها می‌باشد.در این تعامل، هم فرد دارای کارکردها و قوای زیادی است و هم جامعه آثار زیادی را داراست. در پویش‌های فلسفی  اجتماعی، هرچند تلاش زیادی برای تلفیق این دو عنصر انجام شده، اما چشم‌اندازهای یک‌جانبه‌ای وجود دارد که این توافقات را تهدید کرده است؛ اما در نگاهی رضایت‌بخش و با توجه به آیات قرآن سهم هر یک به‌طور قابل‌قبولی در نظر گرفته شده که ما را از چشم‌اندازهای افراطی دور می‌کند.در این نگاه، هم فرد نسبت به جامعه تکالیفی را ایفا می‌کند و هم جامعه وظایفی را نسبت به افراد عهده‌دار است. قرآن، حق را آمیخته‌ای از هر دو ویژگی فردی و اجتماعی می‌داند؛ از این‌رو، نه فرد می‌تواند از تاثیرات زندگی اجتماعی خارج شود و آن را نادیده بگیرد و نه جامعه می‌تواند بی‌توجه از عناصر خود باشد، ضمن این‌که قرآن بعد سومی را در کنار این دو بعد در نظر دارد و آن بعد الهی است؛ یعنی جهان هستی، چون دارای شعور و ادراک ویژه‌ای است در برابر کردار و رفتار انسان بی‌تفاوت نیست و در مقابل کنش‌های فردی و جمعی واکنش نشان می‌دهد. در این مقاله، این ابعاد از بحث با توجه به آیات قرآن و با تاکید بر تفسیر شریف المیزان، مورد بررسی قرار گرفته است.