سازوکار تغییر اجتماعی از دیدگاه قرآن با تکیه بر سیر نزول

فهم جامعه و مسائل مربوط به آن، دست‌کم بخشی از تلاش‌های علمی دانشمندان از قدیم تاکنون بوده است. دغدغه‌ی تبیین تغییرات اجتماعی و دگرگونی‌هایی که در سطح نهادها و ساختارهای اجتماعی رخ می‌دهد و ارائه‌ی تبیینی درست از آن، مساله‌ای بود که باعث ایجاد دانشی به نام جامعه‌شناسی شد. به دلیل نگاه به جامعه از زوایای مختلف و سطوح تحلیل متفاوت، جامعه‌شناسان دیدگاه‌های متعدد و در برخی موارد متضادّی از تغییر اجتماعی ارائه‌ کرده‌اند. به نظر دین (جهان‌بینی، شریعت و اخلاق)، انگیزه‌های روانی، اقتصاد و کُنش که بستر شکل‌گیری انگاره‌های اساسی جامعه‌شناسی شد، مهم‌ترین مولفه‌ها در باب تحلیل دگرگونی‌های اجتماعی است. تدبّر در آیات و تحلیل آنها بر اساس این مولفه‌ها با نظرداشت سیر نزول، می‌تواند در ارائه‌ی یک الگوی قرآنی در باب سازوکار تغییر اجتماعی راهگشا باشد. پس از تدبّر در آیات و تحلیل کمی و کیفی داده‌ها، سازوکار تغییر اجتماعی از منظر قرآن، به‌نظر فراگردی چندبُعدی و دورانی است. در این فراگرد، جهان‌بینی و باور افراد جامعه به‌مثابه زیربنای تغییر اجتماعی بر کنش آنها تاثیر می‌گذارد و باعث بازتولید یا تغییر ساختارها می‌شود، امّا این تاثیر یک‌طرفه نیست. در نهایت؛ از منظر قرآن، هرگونه تحلیلی برای فهم تغییرات اجتماعی و سازوکار آن باید بر رابطه متقابل باور و کنش افراد تمرکز کند.

The Mechanism of Social Change from the Perspective of the Qur’an based on the Course of Revelation

Since ancient times, understanding society and its issues has been at least part of the scientific efforts of scientists. The concern of explaining social changes and transformations that occur at the level of social institutions and structures, and providing a proper explanation of it, were the issues that led to the creation of a science called sociology. Sociologists have offered multiple and in some cases opposite perspectives on social change since they look at society from different angles and levels of analysis. According to religion (worldview, Shariah and ethics), psychological motivations, economics and action, which became the basis for the formation of basic sociological ideas, are the most important components in the analysis of social change. Contemplating the verses of the Qur’an and analyzing them based on these components, considering the revelation movement (of the Qur’an), can be a solution to present a Qur’anic model of the mechanism of social change. After contemplating the verses and quantitative and qualitative analysis of the data, the mechanism of social change from the perspective of the Qur’an is a multidimensional and cyclical process. In this process, the worldview and beliefs of individuals in society as the basis of social change affects their actions and causes reproduction or changes in structures, but this effect is not unilateral. Eventually, from the perspective of the Qur’an, any analysis to understand social change and its mechanism must focus on the interrelationship between belief and action