تحلیل روش‌های فرعون در «مدیریت ذهن» قوم خویش در قرآن کریم

اهمیت فعالیت ذهن و نقش آن در گرایشات و رفتارهای انسان، امروزه مورد توجه علوم انسانی و رفتاری قرار گرفته و مباحث گسترده‌ای پیرامون فلسفه ذهن، مراتب و کارکرد آن پدید آورده است. از جمله این مباحث که چگونگی ایجاد یا تغییر تصورات ذهنی را در فرد و اجتماع انسانی مورد مطالعه قرار می‌دهد، مدیریت ذهن است. آگاهی از این فرایند، از شاخه‌های اصلی علم ارتباطات و لوازم اساسی حکمرانی است. با آنکه این تعبیر به‌لحاظ اصطلاح علمی سابقه چندانی ندارد، اما قرآن کریم به مصادیق بسیار جذّاب و پیچیده‌ای از آن اشاره فرموده که اقدامات فرعون یکی از آن موارد است. مسئله پژوهش حاضر این است که فرعون به‌عنوان یک دیکتاتور ستم‌پیشه چگونه توانست در ذهن و قلب بسیاری از افراد قوم خود نفوذ کرده و ایشان را به اطاعت خود و مبارزه با حق وادارد و تا ورود به آتش، همراه خود سازد: «یقدم قومه یوم القیامه فاوردهم النار» (هود، 98). به این منظور، به تحلیل محتوای آیات قرآن و استخراج روش‌های مدیریت ذهن فرعون نسبت به قوم خویش پرداخته است. نتایج نشان داده؛ فرعون با کاربست روش‌های عوام‌فریبی، القای ترس، القای برتری، تحقیر، تخریب شخصیت و مانند آن توانست اذهان قوم خود را تسخیر نموده و آنها را از پیروی دعوت حق موسی× دور کند.

An Analysis of Pharaoh’s Methods in Mind Management of His People in the Holy Qur’an

The importance of the activity of the mind and its role in human tendencies and behaviors has been considered by the humanities and behavioral sciences today and has created wideranging discussions about the philosophy of the mind, its levels, and functions. One of these topics that studies how to create or change mental images in the individual and human society is mind management. Awareness of this process is one of the main branches of communication science and basic tools of governance. Although this expression is not very old in terms of scientific terminology, but the Holy Qur’an mentions very interesting and complex examples of it that the actions of Pharaoh is one of them. The issue of the current study is how Pharaoh, as an oppressive dictator, was able to penetrate the minds and hearts of many of his people and force them to obey him and fight against the right and conduct them into the fire. On the Day of Resurrection, he will lead his people and conduct them into the Fire (The Qur’an, Hud, 98). For this purpose, the paper has analyzed the content of Qur’anic verses and extracted the methods of managing Pharaoh’s mind towards his people. The results show that Pharaoh, by using the methods of demagoguery, instilling fear, instilling superiority, humiliation, destroying character, and the like, was able to conquer the minds of his people and divert them from following the call of Moses.