جایگاه زندان و حقوق زندانیان در نهادهای امنیتی عصر صفویه: مطالعه موردی زندان قهقهه

با به قدرت رسیدن صفویه، حکومت متمرکز با مذهب و نظام حقوقی شیعی بر پایه فقه امامیه در ایران ایجاد شد. تامین امنیت کشور، حفظ جان حاکم و بقای حکومت‌، از دغدغه‌های اصلی صفویان به‌شمار می‌آمد. زندان قهقهه به‌عنوان یکی از نهادهای مورداستفاده برای تامین امنیت در این دوره، اهمیت ویژه‌ای داشت. پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که زندان قهقهه و حقوق مقیمان این زندان، چه جایگاهی در نظام عدالت کیفری عهد صفویه داشته و تا چه میزان متاثر از آموزه‌های فقه شیعی-اسلامی بوده است. این مقاله، با روش تاریخی و رویکرد توصیفی- تحلیلی مبتنی بر مندرجات منابع دست‌اول و تحقیقات معتبر تاریخی، به این یافته‌ها رسیده است که منابع تاریخی صفویان درباره زندان قهقهه و مقیمان آن، بیشتر به ثبت اطلاعات مربوط به طبقه فرادست چون شاهزادگان پرداخته‌اند. همچنین ساختار قضائی صفویان، بیشتر برگرفته از نهادهای قضائی حکومت‌های مغولان، تیموریان، ترکمانان قراقویونلو و آق‌قویونلو و بخشی نیز، متاثر از سیاست‌های شاهان صفوی بوده است. در این دوره زندان، به‌عنوان گونه‌ای از مجازات اصلی به‌شمار نمی‌آمده، بلکه مکانی برای گرفتن انتقام، ناتوان‌سازی، دور نگه‌داشتن از اجتماع، مرگ تدریجی یا قتل مخالفان و دشمنان حکومت صفویه بوده و شرایط زندان و حقوق افراد زندانی در قهقهه، انطباق ناچیزی با آموزه‌های فقه شیعی-اسلامی داشته است.

the position of prison and prisoner rights in safavid era security institutions: a case study of qahqaheh prison

when safavi came to power, a centralized government with shiite religion and legal system based on imami jurisprudence was established in iran. ensuring the security of the country, protecting the life of the ruler, and the survival of the government were among the main concerns of the safavi. qahqaheh prison, as one of the institutions used to ensure security during this period, was of particular importance. the main question of the present study is what position qahqaheh prison and the rights of its residents had in the criminal justice system of the safavi era and to what extent it was influenced by the teachings of shiite-islamic jurisprudence. this article, using a historical method and a descriptive-analytical approach based on the contents of primary sources and reliable historical research, has reached the following findings: safavi historical sources about qahqaheh prison and its residents mostly recorded information related to the upper class, such as princes. also, the safavid judicial structure was mostly derived from the judicial institutions of the mongol, timurid, qaraquyunlu and aqqyunlu turkmen governments, and was partly influenced by the policies of the safavi kings. during this period, prison was not considered a type of main punishment, but rather a place for taking revenge, incapacitation, keeping away from society, gradual death or murder of opponents and enemies of the safavi government, and the prison conditions and rights of individuals imprisoned in qahqaheh had little compliance with the teachings of shiite-islamic jurisprudence.