منصب هزاربِد و نقش آن در تحولات سیاسی و نظامی- امنیتی عصر ساسانی

از جمله مناصب صدر دربار شاهنشاهی ساسانی، منصب هزاربِد بود. هزاربِد نه‌تنها فرمانده هنگ نگهبانان پادشاه به‌شمار می‌آمد، بلکه گاهی با حفظ سِمت و در کسوت فرمانده کل نظامیان، نقش اساسی در پاسداری از قلمرو شاهنشاهی ساسانی و تامین نظم و امنیت داشت. با توجه به آنکه در برهه‌ای از تاریخ ساسانیان، وزرگ‌فرمَدار را با لقب هزاربِد خوانده‌اند، برخی از محققین بر این باورند که در سال‌های نخستین عصر ساسانی، هزاربِد لقب وزرگ‌فرمدار بوده و به منصبی غیرنظامی تبدیل شده است. درحالی‌که این باور مغایر با برخی گزارش‌های برجای‌مانده تاریخی و شواهد باستان‌شناختی است. ازاین‌رو، هدف نوشتار حاضر، پاسخ به این سوال است که آیا در عصر ساسانی منصب هزاربِد، به منصبی غیر‌نظامی تبدیل شد؟ در این پژوهش که به‌روش تاریخی و با به‌کارگیری منابع کتابخانه‌ای و شواهد باستان‌شناختی انجام شده، نقش منصب هزاربِد در تحولات سیاسی و نظامی- امنیتی عصر ساسانی، مورد واکاوی قرار گرفته است. یافته‌های پژوهش حاضر، نشان می‌دهد که در سال‌های آغازین عصر ساسانی، هزاربِد منصبی صرفاً نظامی بوده و در سال‌های میانی، اقتدار لشکری و کشوری را توامان داشته است. هزاربِد در دوره پایانی عصر ساسانی نیز، با حفظ سِمت، در کسوت فرمانده کل سپاه یا ایران‌سپاهبذ، ضمن پاسداری از قلمرو غربی شاهنشاهی ساسانی، نقش مهمی را در تامین نظم و امنیت کشور ایفا می‌کرده است.

the position of hazarbed, and its role in the political and military-security developments of the sasanian era

among the positions of the head of the sassanid imperial court was the position of hazarbed. hazarbed was not only the commander of the king’s guard regiment, but sometimes he played a key role in guarding the territory of the sassanid empire and ensuring order and security by maintaining his position and sometimes as the commander in chief of the military. due to the fact that in some part of the sasanian history, the vizarg farmadar was called by the title of hazarbed, some researchers believe that in the first years of the sasanian era, hazarbed was the title of vizarg farmadar, and it was a civilian position. has become meanwhile, this belief is contrary to some historical reports and archaeological evidence. therefore, the hypothesis that this article is trying to determine is true or false, it can be proposed that, in the early years of the sasanian era, hazarbed was not the title of minister and did not become a civilian position. in addition, in this research, which was conducted in a historical way and using library sources and archaeological evidence, the role of the hazarbed position in the political and military-security developments of the sassanid era has also been analyzed. the findings of the present research show that in the early years of the sasanian era, hazarbed had a purely military position, and in the middle years, he had both military and national authority. in the final period of the sassanid era, he played an important role in ensuring order and security while guarding the western territory of the sassanid empire, in the guise of commander-in-chief of the corps or iran-sepahbaz.