تحلیل تطبیقی ساختارهای فضایی منزلگاه‌های میان‌راهی صفویه در گونه‌های دشت و کوهستان با تمرکز بر تدابیر کالبدی حفاظتی- دفاعی

مطالعه تحولات تاریخ ایران نشان می‌دهد که امنیت زیربنای لازم برای ایجاد ثبات و اقتدار سیاسی، توسعه تجارت و بازرگانی و شکل‌گیری شبکه منظم راه‌ها را فراهم نموده است. ازاین‌رو به‌علت نبردهای متعدد پادشاهان و حکام، تلاش برای تامین امنیت و حفاظت راه‌ها و همچنین توجه به تامین امنیت در مکان‌یابی و شکل معماری منزلگاه‌ها ضروری به نظر می‌رسید. هدف پژوهش، تحلیل تطبیقی ساختارهای فضایی منزلگاه‌های میان‌راهی در گونه‌های دشت و کوهستان با تمرکز بر تدابیر حفاظتی- دفاعی است. سوال تحقیق آن است که کدام عناصر کالبدی و به چه شکل بر حفاظت و دفاع در منزلگاه‌های میان‌راهی ایران در الگوهای مختلف چیدمان فضا اثرگذار بوده است؟ وجوه تشابه و تمایز منزلگاه‌های دشتی و کوهستانی در حفاظت و دفاع کدام است؟ روش تحقیق شامل ترکیبی از رویکرد کیفی به‌صورت تحلیل و تفسیر اطلاعات کتابخانه‌ای و نیز رویکرد کمی- کیفی و نرم‌افزاری برمبنای روش موردپژوهی است که به‌صورت مشاهده و تحلیل با شبیه‌ساز رایانه‌ای دپت‌مپ جهت بررسی چیدمان فضایی 20 منزلگاه میان‌راهی متعلق به دوره صفوی از دو گونه دشتی و کوهستانی انجام گرفته که ازطریق بررسی تطبیقی نمونه‌ها و روش استدلال منطقی، عوامل موثر بر ساختار امنیت در معماری منزلگاه‌ها ارزیابی و استنتاج شده است. نتایج تحقیق نشان داد منزلگاه‌های دشتی بنابر الزامات محیطی، تنوع کالبدی بیشتری به لحاظ تدابیر دفاعی دارا بوده که برحسب شرایط امنیت منطقه، پیکربندی متمایز یا مشابهی در قیاس با گونه کوهستانی به لحاظ دسترس‌پذیری، قابلیت دید، نفوذپذیری و یکپارچگی فضا فراهم می‌کنند.

comparative analysis of the spatial structures of iran’s midway caravanserais in the plains and mountains with a focus on protective and defensive measures

the study of developments in iran’s history shows that security has provided the necessary infrastructure for establishing stability and political authority, developing trade and commerce, and forming a regular network of roads. therefore, due to the numerous battles of kings and rulers, it was necessary to try to secure and protect the roads, as well as pay attention to security in the location and architectural form of residences. the aim of the research is the comparative analysis of the spatial structures of midway settlements in the plains and mountains with a focus on protective-defense measures. the research question is, which physical elements and in what way have they had an effect on protection and defense in iran’s midway settlements in different patterns of space arrangement? what are the similarities and differences between plain and mountain residences in protection and defense? the research method includes a combination of a qualitative approach in the form of analysis and interpretation of library information, as well as a quantitative-qualitative and software approach based on the research method, which is observation and analysis with the deep map computer simulator to investigate the spatial arrangement of 20 midway houses belonging to the safavid period, of two types, plain and kohestani has been carried out, which has been evaluated and deduced through the comparative examination of examples and logical reasoning method, the factors affecting the structure of security in residential architecture. the results of the research showed that according to the environmental requirements, the plain houses have more physical diversity in terms of defense measures, which according to the security conditions of the region, provide a distinct or similar configuration in comparison with the mountain type in terms of accessibility, visibility, permeability and integrity of the space.