زمینه‌ها و ماهیت مشترک قیام‌های ایرانیِ خراسان در قرن دوم هجری

خراسان بزرگ در سده‌های نخستین هجری در ماهیت رخدادهای تاریخی جهان اسلام سهم موثری داشت؛ تا جایی که می‌توان تحولات و آثار معطوف به آن در این دوران را «رستاخیز خراسان» نامید. در کنار وجه فکری فرهنگی این تحولات، مطالعه دگرگونی‌های سیاسی نظامی و ازجمله قیام‌هایی که در قالب دفاع همه‌جانبه با بهره‌گیری از زمینه‌های فکری موجود، وجه اعتراضی داشتند و به‌طور مشخص در پی دفاع از هویت و احیای میراث اقتصادی و اجتماعی ایرانی بودند، مهم می‌نماید. ازاین‌رو تبارشناسی تاریخی و تبیین زمینه‌های مشترک موثر در وقوع این قیام‌ها، مسئله مهمی است که در جای خود بررسی موقعیت ویژه خراسان را از حیثِ راهبردی، توان سیاسی جغرافیایی، پشتوانه‌های فکری فرهنگی و کارآمدی اقتصادی اجتماعی را می‌طلبد. نوشتار حاضر با رویکرد توصیفی تحلیلی و طرح این پرسش که: موقعیت راهبردی خراسان در ماهیت قیام‌های این خطه چه تاثیری داشت؟ سعی در بررسی زمینه‌های مشترک و ماهیت قیام‌های موردنظر دارد. دستاورد تحقیق حاکی از این است که قیام‌های قرن دوم هجری در ایران با ماهیت اعتراضی خاص خود در خراسان رخ‌داده‌اند و از موقعیت ویژه منطقه و پویایی اندیشه سیاسی ایرانی در آنجا تاثیرپذیر پذیرفته‌اند. این قیام‌ها با ویژگی‌هایی مشترک و ماهیتی عدالت‌خواهانه، دفاع از هویت اجتماعی و احیای میراث تمدنی ایرانی را در دستور کار داشتند.

Common Background and Nature of the Iranian Uprisings in Khorasan in the AH Second Century

Greater Khorasan in the first centuries AH had an effective role in the nature of historical events in the Islamic world; As far as the developments and effects related to it in this period can be called Khorasan Resurrection. In addition to the intellectualcultural aspect of these developments, it is important to study the politicalmilitary changes, including the uprisings in the form of comprehensive defense, using the existing intellectual contexts, and specifically seeking to defend the identity and revive Iran’s economic and social heritage. Therefore, historical genealogy and explanation of common ground affecting the occurrence of these uprisings is an important issue that instead requires a study of the special position of Khorasan in terms of strategy, politicalgeographical power, intellectualcultural support and socioeconomic efficiency. The present article uses a descriptiveanalytical approach and raises the question: What effect did the strategic position of Khorasan have on the nature of the uprisings in this region? It tries to examine the common ground and the nature of the uprisings in question. The results of the research indicate that the uprisings of the second century AH in Iran took place in Khorasan with their own nature of protest and were influenced by the special situation of the region and the dynamism of Iranian political thought there. These uprisings, with common features and a justiceseeking nature, were aimed at defending social identity and reviving the heritage of Iranian civilization.