تبیین عوامل موثر در برنامه ریزی بازسازی مسکن پس از سانحه با استفاده از نظریه مبنایی (نمونه موردی بازسازی روستاهای زلزله ورزقان)

زمینه و هدف: فقدان اطلاعات و تجربیات بازسازی های مربوط به سوانح سنوات گذشته از بارزترین ضعف ها درمطالعات بازسازی در ایران قلمداد می شود. بدیهی است بررسی نتایج موفق یا ناموفق پروژه های بازسازی انجام یافته، سبب افزایش توانمندی و آمادگی دولتمردان و مجریان در اجرای برنامه های راهبردی و پرهیز از تکرار اشتباه ها و هدررفت انرژی و سرمایه می گردد. در این مقاله سعی بر آن است که ابتدا مقولات عمده ی بازسازی پس از سوانح شناسایی شود، سپس با بررسی روند بازسازی روستاهای آسیب دیده از زلزله منطقه ورزقان در سال 1391 و مسائل پیش آمده در طول بازسازی، به ثبت و طبقه بندی ویژگی های منحصر به فرد این بازسازی و چگونگی تاثیرگذاری سیاست ها و برنامه های اجرایی از سوی دست اندرکاران در سرعت و کیفیت بازسازی بپردازد.روش: این مقاله مبتنی بر روش توصیفی و میدانی است که در راستای پیشبرد اهداف، ابتدا عوامل موثر بر برنامه بازسازی با روش نظریه ی مبنایی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است که جهت تعیین نحوه ی تاثیرگذاری این عوامل در بازسازی زلزله ورزقان، پرسش هایی از طریق بررسی مطالعات پیشین محققان طراحی شد و بر این اساس به بررسی اسناد و مدارک موجود مانند گزارش های بنیاد مسکن، شرح وقایع ثبت شده و مقالات منتشره و همچنین انجام مصاحبه های اکتشافی از اساتید و متخصصین بازسازی، کارشناسان ذیربط در امر بازسازی پس از زلزله ورزقان و مردم آسیب دیده پرداخته شده است.یافته ها: در بازسازی پس از زلزله ورزقان، سیاست های مناسبی جهت تسریع در امر بازسازی و اتمام بموقع آن یعنی قبل از شروع فصل سرما اتخاذ شد که عبارتند از: استفاده از سازه های پیچ و مهره ای، خرید سریع مصالح ساختمانی به صورت انبوه از بودجه ی سازمان مجری قبل از واریز اعتبارات دولتی و انتقال آن به مناطق آسیب دیده، تقسیم کل منطقه آسیب دیده به 11 قسمت و سپردن مسئولیت بازسازی هر قسمت به ستادهای معین، واگذاری حق تصمیم گیری به ستادهای معین در زمینه های انتخاب نوع سازه و بهره گیری از سقف شیروانی. اگر چه تعجیل در اتمام بازسازی، سبب احداث خانه هایی با طرح های تیپ در منطقه نشد و مالکان فرصت مشارکت در تصمیم گیری های مربوط به توزیع فضایی خانه و انتخاب مصالح ساختمانی مورد استفاده را با توجه به سلایق شخصی داشتند، اما تعجیل در ساخت وساز، مانع انتقال و نهادینه شدن دانش ساخت ایمن به مردم منطقه شد و ساختمان هایی که پس از اتمام بازسازی ساخته می شوند، از لحاظ سازه ای آسیب پذیر هستند.نتیجه گیری: از نتایج حاصل از این پژوهش چنین بر می آید که با بهره گیری از یک مجری در امر بازسازی و اتخاذ سیاست های مناسب از سوی او می توان در کم ترین زمان ممکن بازسازی را همراه با مشارکت مردم به اتمام رساند و سبب احداث ساختمان های مقاوم شد. در کل، آن چه که برنامه ریز را در اتخاذ تصمیم های درست در زمان بازسازی می تواند هدایت کند، میزان آمادگی و پیش بینی چالش های شرایط پس از سانحه پیش از وقوع آن است.