ارزیابی تاثیر انتخاب شغل بر فرار مالیاتی- رویکرد اقتصاد رفتاری با روش عامل مبنا در اقتصاد ایران

فرار مالیاتی یکی از چالش‌های بسیار مهم دولت به‌ ویژه در کشورهای درحال توسعه است. یکی از مدل‌هایی که می‌تواند برای شناسایی ابعاد اجتماعی و رفتاری فرار مالیاتی مورد استفاده قرار گیرد مدل‌های عامل مبنا است‌‌‌‌. در ‌‌‌‌این مطالعه از ‌‌‌‌این روش برای بررسی ساختار فرار مالیاتی در گروه‌های مختلف شغلی در اقتصاد‌‌‌‌ ایران بر اساس از نتایج آمارگیری از طرح هزینه و درآمد خانوارهای کشور طی سال‌های 981380 استفاده است. سه گروه شغلی شامل مشاغل بخش عمومی، مشاغل خود اشتغالی با ریسک درآمدی پایین و مشاغل خود اشتغالی با ریسک درآمدی بالا مورد ارزیابی قرار گرفته اند. برای بررسی سه سناریو طراحی شده است. در سناریوی اول در شرایط فقدان فرارمالیاتی و در سناریوی دوم با فرض فرار مالیاتی تاثیر ریسک گریزی بر انتخاب شغل مورد ارزیابی قرار گرفته است. در سناریوی سوم ‌‌‌‌‌مدل‌تصمیم برای فرار مالیاتی با در نظر گرفتن عوامل رفتاری ارزیابی شده است. ارزیابی پارامترهای رفتاری ‌‌‌‌‌مدل ‌نشان می‌دهد که در حرکت از مشاغل آزاد با ریسک پایین درآمدی به مشاغل آزاد با ریسک بالای درآمدی، ضریب هنجارهای اجتماعی کاهش و ضریب فرار مالیاتی افزایش می‌یابد. با تغییر نرخ مالیات و نرخ جریمه، فرار مالیاتی با شیب بسیار ملایم تغییر ‌می‌یابد به عبارتی، سیاست‌‌‌‌‌‌‌‌های افزایش نرخ مالیات و نرخ جریمه در حضور عوامل رفتاری، تاثیر قابل توجهی در بازدارندگی افراد برای فرار مالیاتی ندارد. بنابراین ابزارهای انگیزشی که توسط سیستم مالیاتی از طریق افزایش نرخ مالیات و افزایش نرخ جریمه برای تحریک قبول مالیات در جامعه اعمال می‌گردد، در حضور پارامترهای رفتاری تعدیل خواهد شد.

Evaluating the Impact of Occupation Choice on Tax Evasion - Behavioral Economics Approach with the Agent-Based Method in the Iranian Economy

Tax evasion is considered an important challenge, especially in developing countries. One of the models that can be used to identify the social and behavioral dimensions of tax evasion is the agentbased model. These models are based on simulation techniques that consider a system of agents and their relationships. In this study, this method has been used to study the structure of tax evasion in different occupational groups. The information on the occupational groups has been extracted from the results of the statistics from the expenditure and income plan of the country’s households from 2001to 2019. Three occupational groups of public sector jobs, lowincome selfemployed jobs, and highincome selfemployed jobs have been evaluated. Three scenarios are embedded. In the first scenario (the honesty of all agents) and the second (assumption of tax evasion), the effect of risk aversion on job selection is evaluated. In the third scenario, the decision model for tax evasion is designed, taking into account behavioral factors and social interactions. Evaluation of behavioral parameters of the model shows that in moving from lowrisk selfemployed to highrisk selfemployed, the coefficient of social norms decreases, and the coefficient of tax evasion increases. The results show that with changes in tax rates and fines, tax evasion changes with a very slope. In other words, policies to increase tax rates and penalties in the presence of behavioral factors do not significantly deter individuals from tax evasion