شرط نتیجه باطل و آثار آن در فقه امامیه و حقوق مدنی ایران

شرط نتیجه، از موضوعات شایان توجه در حقوق قراردادها به شمار می‌آید و در میان انواع شروط، از مباحث پیچیده‌تری برخوردار است. شرط نتیجه، به طرفین قرارداد توانایی می‌دهد تا نتیجه یکی از اعمال حقوقی اعم از عقد و ایقاع یا عمل حقوقی خاصی را در قالب شرط در قرارداد خود بگنجانند و با نفس اشتراط و بدون نیاز به انشائی دیگر، عمل حقوقی یا نتیجه مورد نظر آنان واقع می‌شود. چنانچه شرط نتیجه شرایط عمومی صحت را نداشته باشد یا تحقق عمل حقوقی یا قانون، ایجاد نتیجه مورد نظر را نیازمند شرایط و اسباب خاصی دانسته باشد، شرط نتیجه باطل است و بحث پیامدهای بطلان آن مطرح می‌شود. حقوق‌دانان پیامد بطلان شرط نتیجه را ایجاد حق فسخ برای مشروطٌ‌له می‌دانند، به‌گونه‌ای که می‌توان در موارد بطلان شرط نتیجه، اختیار فسخ قرارداد را قاعده اصلی دانست. افزون بر آن، هرگاه بطلان شرط نتیجه به عوضین قرارداد یا رکنی از ارکان آن سرایت کند، به بطلان قرارداد می‌انجامد و چنانچه مشروطٌ‌له به بطلان شرط نتیجه آگاه باشد یا حق فسخ خود را اسقاط کرده باشد، بطلان شرط هیچ اثری در قرارداد ندارد. از سوی دیگر، طرفین قرارداد می‌توانند در هنگام قرارداد ضمانت اجرای دیگری، مانند جبران خسارت را جانشین پیامدهای قانونی بطلان نمایند.