امکان‌سنجی وقف مراتع و جنگل‌ها با رویکرد تطبیقی در فقه امامیه

بشر امروزین، جایگاهی سترگ برای منابع طبیعی و محیط زیست خویش در نظر دارد. در فقه اسلامی نیز احکام ویژه‌ای برای منابع طبیعی مانند مراتع و جنگل‌ها وضع شده است. یکی از مسائل مهم فقهی درباره جنگل‌ها و مراتع، بررسی امکان وقف این ثروت‌های خدادادی است. با این همه، دانشوران اسلامی، باب مستقلی درباره وقف این منابع نگشوده‌اند. این جستار با بهره از منابع کتابخانه‌ای و به روش توصیفی، تحلیلی و مقارنه‌ای در پی پاسخ به پرسش امکان وقف مراتع و جنگل‌ها توسط اشخاص حقیقی، حقوقی و حاکم اسلامی در فقه امامی و حنفی ‌‌در قامت پرطرفدارترین مذهب عامه‌ پرداخته است. دسته‌بندی منطقی و مقایسه ادله هر یک از گونه‌های پیش گفته، زمینه فتوا به صحت وقف مراتع و جنگل‌ها به وسیله اشخاص مزبور به صورت مطلق یا مشروط را فراهم کرده و راه را برای اجرای این نوع وقف در جامعه هموار می‌سازد. بنا بر یافته‌های این پژوهش، طبق هر دو مذهب، وقف مراتع و جنگل‌ها برای اشخاص حقیقی در صورت تملک جایز است. وقف این منابع توسط حاکم اسلامی و اشخاص حقوقی ‌البته با اذن حاکم‌ در فقه امامی جایز بوده، ولی در فقه حنفی این وقف توسط افراد مذکور با توجه به عدم مالکیت اولیه، بدون حصول مالکیّت جایز نخواهد بود.

feasibility study of endowment of rangelands and forests with a comparative approach in imami and hanafi jurisprudence

human beings today have a great place for their natural resources and environment. in islamic jurisprudence, special rules have been set for natural resources such as pastures and forests. one of the important jurisprudential issues about forests and pastures is to study the possibility of endowment of these god-given riches. however, islamic scholars have not opened an independent chapter on the endowment of these sources. using bibliographic sources and descriptive, analytical and comparative methods, this study examines the reasons for the possibility of endowment of pastures and forests by individuals, legal entities and islamic rulers in imami and hanafi jurisprudence - as the most popular public religion. rational classification and comparison of the reasons for each of the aforementioned species provide the basis for the fatwa on the validity of the endowment of pastures and forests by these individuals in absolute or conditional terms and pave the way for the implementation of this type of endowment in society. according to the findings of this study, according to both religions, endowment of pastures and forests is permissible for natural persons if acquired. the endowment of these resources by the islamic ruler and legal entities - of course with the permission of the ruler - is permissible in imami jurisprudence, but in hanafi jurisprudence this endowment by the above-mentioned individuals will not be permissible without acquiring ownership due to lack of primary ownership.