اعتبارسنجی مبنایی حکم عدم قصاص قاتلِ عاقل در قتل مجنون

اگر شخصی عاقل، مجنونی را عمداً به قتل برساند، قصاص نمی‎شود. این حکم در ماده 301 قانون مجازات اسلامی تصریح شده است. مستند این حکم، روایتی است مشهور به صحیحه ابا بصیر که بر اساس آن امام صادق7 در پاسخ به پرسش ابا بصیر می‎فرماید: کشتن مجنون توسط عاقل با قصاص همراه نخواهد بود. ایشان سپس قاعده «لا قود لمن لا یقاد منه» را مطرح فرموده‏اند. این روایت اگرچه به جهت برخورداری از سندی معتبر به صحیحه ملقب شده، لیکن خبر واحدی است که اگر بر روایات معارض، قرآن کریم و عقل عرضه شود، می‏تواند با چالش‌هایی گاه جدی همراه شود. بنابر تصریح قرآن کریم، قصاص برای بقاء وحفظ حیات است و مجازاتی برای پیشگیری از قتل‌های بعدی است، که با عدم قصاص قاتل مجنون، این هدف عملاً نادیده گرفته می‌شود. از طرفی دیگر قاعده «لا قود» در مصادیق مشابه و در عمل در احکام فقها رعایت نشده است. پژوهش حاضر با هدف تبیین بیشتر و نقادانه‌تر این حکم و پاسخ به شبهاتی که پیرامون آن وجود دارد، با بهره‏گیری از منابع کتابخانه‏ای و با استفاده از ابزارهای فقه‏الحدیثی به صورت توصیفی تحلیلی و با رویکردی انتقادی به بررسی سندی و متنی روایت مورد استناد فقها و همچنین تحلیل محتوایی این حکم پرداخته است؛ چالش‌های آن با روح قرآن کریم و عرف عقلا را ذکر کرده و در پی طرح این دیدگاه است که در صورت عدم گذشت ولیّ دم، قصاص عاقلِ قاتل در قتل مجنون، به عدالت، فلسفه قصاص و عرف عقلا نزدیک‌تر است.

Basic assessment of the sentence of not retaliating against the wise killer in the insane murder

If a wise person deliberately murders a madman, he will not be punished. This sentence is stated in Article 301of the Islamic Penal Code. The documentary is a story known as Sahih Aba Basir, in which Imam Sadeq replied to a questioner that the killing of the insane by the wise would not be accompanied by retribution. They then put forward the principle of &La Qud Laman La Yaqad Mane.& Sometimes serious challenges come along. What leads to retribution is the intentionality of the verb by an adult who has the power to control his or her action based on the intellect. This applies to the insane killer who is wise.On the other hand, according to the Holy Qur’an, retribution is the preservation of life and is a punishment for preventing subsequent murders that are virtually ignored with the insane killing of retribution. On the other hand, the principle of &laud& is not followed in similar instances and in practice in the jurisprudents’ orders. However, the present study aims to provide a more and more critical explanation of this ruling by examining the documentary and contextual content of the narration cited by the jurists as well as the content analysis of its verdict. Wise killer retribution closer to justice, rationale philosophy and rational custom in insane killing