نگرشی نو بر مفهوم «شرط نامشروع» و اثر آن بر صحت عقد از دیدگاه مذاهب خمسه و حقوق ایران

عقود و متعلقات آن به جهت ارتباط عمیق و پیچیده‌ای که با ساحت‌های مختلف زندگی بشر دارند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند. یکی از متعلقات مهم عقود، شروط هستند که به‌واسطه رابطه‌ای که با عقود دارند، می‌توانند بر صحت یا عدم صحت آن موثر باشند. در پژوهش پیش رو کوشیده شده به روش اسنادی و با استفاده از روش توصیفی‌، تحلیلی به این پرسش اساسی پاسخ داده شود که تعریف و اثر «شرط نامشروع» بر صحت عقود در فقه و حقوق ایران چیست؟ نتایج این پژوهش نشان میدهد، تعاریف فقها از شرط نامشروع با وجود تفاوت ظاهری به یک مفهوم بازمیگردد. علاوه بر این، درباره اثر آن بر صحت عقود میان فقها اختلاف است؛ عدهای آن را فاسد و غیر مفسد، عقد و برخی آن را فاسد و مفسدِ عقد میدانند و درنهایت، برخی قائل به تفصیل شدند که از میان تفاصیل، به نظر میرسد تفصیل مرحوم نجفی(صاحب جواهر) نسبت به سایر تفصیلها دقیقتر باشد، زیرا ویژگیها و احوالات شرط نامشروع و نحوه تاثیر آن را بر عقد مورد بررسی قرار داده است. در این تفصیل ایشان معتقد است شرط نامشروع فاسد است، اما مفسد عقد نیست، مگر اینکه مستلزم انتفای شرطی از شروط صحت عقد باشد. قانون مدنی از نظریه نخست تبعیت نموده است که البته به نظر میرسد از این میان، نظریه تفصیلی صاحب جواهر، مطلوبتر و در عین حال دقیقتر است.

A new approach to the concept of “illegitimate condition” and its effect on the validity of the contract from perspective of the five Islamic schools and the Iranian law

Contracts and their affiliations are of particular importance because of the deep and complex connection they have with different areas of human life. One of the important affiliations of contracts is the conditions that can affect the validity or inaccuracy of the contract due to their relationship with them. In the present paper, an attempt has been made by using a descriptive Analytic method to answer the basic question that what is the definition of “illegitimate condition” and its effect on validity of the contracts in the Islamic jurisprudence and the Iranian law. The results of this study show that the definitions of jurists from the illegitimate condition, despite the apparent differences, refer to one concept. In addition, there are disagreements among the jurists about its effect on validity of the contracts; some consider it corrupt but not corrupting the contract and some others see it as both corrupt and corrupting the contract, and finally, some have gave details and made distinction among the conditions. It seems that the details given by the late Najafi (the author of Jawaher) seem to be more accurate than the others, because he has discussed the characteristics and circumstances of the illegitimate condition and how it affects the contract. In this idea, he believes that the illegitimate condition is corrupt, but it does not corrupt the contract, unless it requires the removal of one of the conditions of the accuracy of the contract. The Iranian Civil law follows the first theory, but it seems that the detailed theory of the author of “Jawaher” is more acceptable and more accurate.