بازپژوهی لزوم رفع جهل و غرر از «مورد معامله» و مبانی آن از منظر فقه و حقوق

در معاملات، به نظریۀ نفی غرر استناد شده است؛ به طوری که می‌توان گفت نفی غرر از ویژگی‌های معاملات مشروع است. اصل لزوم رفع جهل و غرر از مورد معامله از مهم‌ترین مسائل فقهی و اصول حقوقی است، لذا حقوق‌دانان در مباحث مربوط به قواعد عمومی قراردادها و شرح قانون مدنی به این اصل پرداخته‌اند. معاملات غرری در قانون مدنی جز در موارد استثنائی باطل‌اند؛ همانند این حالت در حقوق مدنی نیز ملاحظه می‌شود. در حقوق موضوعه عقودی از جمله عقد بیمه وجود دارد که غرر بر آن‌ها اطلاق شده و به سوی فقه اسلامی راه یافته که بسیاری از فقها آن را پذیرفته‌اند، بعضی دیگر از فقها به لحاظ اینکه درآن‌ها غرر است تامل کرده‌اند. در این تحقیق به شیوه توصیفی، تحلیلی، مفهوم‌شناسی غرر، معاملات غرری در فقه و قوانین مدنی ایران، ملاک و میزان رفع جهل و ابهام و غرر از اوصاف و مورد معامله، مقایسه غرر با مفاهیم مشابه و مبانی آن مورد بررسی قرار گرفته است. هدف این نوشتار تبیین چگونگی تعیین مورد تعهد و لزوم رفع جهل و غرر است.

Reexamining the necessity of removing ignorance and Gharar (deception) from the “subject of transaction” and its basics from the perspective of jurisprudence and law

The theory of negation of Gharar (deception) is cited in transactions so that it can be said that the denial of deception is one of the characteristics of legitimate transactions. The principle of the need to eliminate ignorance and deception from the subject of transaction is one of the most important jurisprudential issues and legal principles, so the lawyers have addressed this principle in discussions related to the general rules of contracts and interpretation of the Civil Code. Deceptive transactions are void in the Civil Code except in exceptional cases and the same is true of civil law. In statutory law, there are contracts, such as insurance contracts, which have been referred to as deceptive and have found their way to Islamic jurisprudence, which has been accepted by many jurists, but some others have doubted in them due to that deception. In this research, by a descriptiveanalytical method the semantic sense of Gharar, deceptive transactions in jurisprudence and civil laws of Iran, the criteria and extent of removing ignorance, ambiguity and deception from the attributes and subject of transaction, comparison of Gharar with similar concepts and its basics have been studied. The purpose of this article is to explain how to determine the obligation and the need to eliminate ignorance and deception.