دولت مشروطه و حکومت‌مندی مکانیکی

شیوه­های اعمال و نیز محدود کردن قدرت در سال­های منتهی به مشروطه به ناگاه وجوه نظری جدیدی پیدا می‌کند. بعد از آن که حکومت­مندی متافیزیکی ایران در سلسلۀ قاجار پدیداری بسیار انحطاط‌آمیز پیدا کرد، وجوه فروپاشی، شکست و تجزیۀ ایران آغاز شد، به نحوی که ایران در همۀ نبردها شکست خورد و مردم ایران یعنی رعیتِ تحت سلطۀ ظل‌السلطان­ها از تحقیر داخلی و خارجی به تنگ آمدند. در این فضای بحرانی که تمامیت ارضی ایران در حال نابود شدن بود، برخی از متفکران ایرانی، شیوه­های جدیدی از ساماندهی امر سیاسی را معرفی کردند. سال‌های پایانی سلسلۀ قاجار به ویژه هنگام به وجود آمدن مشروطه، برابر است با ورود ایران به عصر فیزیک و مکانیک قدرت که پیش از آن به شکل سیستمی و کارکردی سابقه نداشته است. در شکل فیزیکیِ حکومت­مندی، قدرت تبلوری مکانیکی و بوروکراتیک پیدا می­کند. یعنی با چینش ساختارها و نهادهای بیرونی، می­توان سیاست را به گونه­ای در بُعد داخلی و خارجی نظم داد که صلح، رفاه و شادی و قدرت را برای واحدهای سیاسی به ارمغان آورد. در این فصل با استفاده از چارچوب نظری حکومت­مندی به دو رسالۀ اوّلیه و پیشرو در زمینۀ مکانیک قدرت در ایران می­پردازیم. رسالۀ اوّل متنی فقهی و بومی از آیت‌الله نائینی است که با محوریت قرار دادن قرآن، زندگی پیامبر (ص) و به ویژه نهج البلاغه الزامات قدرت مکانیکی را ترسیم می­کند. متن دوم مجموعه درس­های محمد علی فروغی است که اولین متن قانون اساسی ایران نیز به شمار می­آید، چرا که درس­های او در مدرسۀ علوم سیاسی بعدها توسط نظریه­پردازان و شاگردانش در قانون اساسی ایران جای گرفت. به‌طور خلاصه این پژوهش به ورود حقوقی و فقهی ایران به حکومت­مندی مکانیکی–بوروکراتیک یا دولت مشروطه می­پردازد.

Constitutional State and Mechanical Governmentality

Abstract   Purpose: Technology of power in political arena changed after Constitutional Revolution. Before this event, governmentality was operating according to despotic system in reality and writing mirror of king in thought for controlling traditional absolute power. Iran in Qajar dynasty experience was under the old method for policy making and ultimately this process resulted in decline. Authoritarian political culture in state and among nation caused failure and thereafter defeat from Russia, losing lands, and increasing protestations of people. At the same time with criticizing traditional political thought, new technology of power became possible. In this paper, I try to analyse method of political thinkers in Iran who drawing world viewing power mechanisms for transition and reforming authoritarian system. For this aim, I choosed two important and influential pioneer in constitution revolution: Mohammad Ali Foroughi Zoka ol Molk and Mirza Mohammad Hussein Na`ini that could design new shape of governmentality in contemporary political history of Iran. For content analysis that are indicators of mechanism of technology power and element of constitutional gornmentality, I refer to the case study text book Constitutional Etiquette Foroughi and Tanbyh ol omah va Tanzyh ol melah Naini.   Method and theory: Methodology of this research for qualitative analysis of propositions of these two texts is phenomenology. This qualitative method has helped me to close to my subject and focus interpretive understanding toward two thinkers from the comparative perspective old and new power technology. The theoretical framework is governmentality. Governmentality means that thinking about power or technology of power that state applies to subjection and controls citizen. In every age and all state we can see different governmentality. Three types include: authoritarian traditional, mechanic modern and information postmodern. In the traditional governmentality court of king was important resource for policy and politics is personal affair. Epistemological knowledge is abstract to advice characteristic leadership. There is huge gap between objective and subjective or between means and goals of politics. The result of this process is isolation and failure political thought. In the modern and mechanic governmentality, we see the relation between subject and object of politics. Consequence of this event founded bureaucratic state for regular resource, currents and processes of politics .All forms of governmentality used production, distribution and increases power for applying and limiting the art of government. In this theory, politic is art, act and technic for regularization, formulation, institutionalization human behavior.   Finding: for proving the hypothesis of the transition from authoritarian state to mechanistic one, I refer to two main and influential political text from Foroughi and Naini. Form and structure of state in Iran affected the type of constitutional governmentality in the end of Qajar dynasty. Foroughi with technical, exact and detail writing about law and policymaking in state constitution introduced modern formula of state into Iranians and familiarized mind of elite Iranians with mechanical state. Naini, writing about coexistent mutualism between mechanistic state and new narrative of Islam politic, tried to stimulate big clergy Shiite to think of new mechanical state.