چهره ژانوسی پوپولیسم: دموکراسی‌زدایی یا دموکراتیزه‌کردن دموکراسی؟

خیزش‌های پوپولیستی، به‌عنوان یکی از نمایان‌ترین جلوه‌های حیات سیاسی در سال‌های اخیر، از «بحران بازنمایی» به معنای موثر نبودن سازوکارهای نهادی موجود برای نمایندگی مطالبات مردم حکایت دارند. در شرایطی که رویکردهای لیبرال دموکراتیک در مواجهه با این وضعیت، خطر «توده‌ای شدن» دموکراسی‌ها و ظهور نسخه‌های جدید اقتدارگرایی را هشدار می‌دهند، رویکردهای رادیکال دموکراتیک آن را امکانی برای بازسازی دموکراسی در نظر می‌گیرند. پرسش این است که چه متغیرهایی را می‌توان در ارزیابی متعارض از پیامدهای پوپولیسم برای دموکراسی تعیین‌کننده دانست؟ پژوهش حاضر بر این مفروض بنا می‌شود که ارزیابی‌های متعارض از تاثیر پوپولیسم بر دموکراسی تابعی از نوع نگرش به رکن محوری مقوم دموکراسی (حاکمیت قانون یا اراده عمومی؟) و نوع تلقی از پوپولیسم (روش حکمرانی یا جنبش بر سازنده اراده جمعی؟) است. با لحاظ مفروضه‌های بنیادین دو رویکرد دموکراتیک متعارض (لیبرال و رادیکال)، فرضیه پژوهش حاضر این است که پیامدهای پوپولیسم برای دموکراسی را می‌توان تابعی از «نوع برهم‌کنش چند متغیر» دانست: 1) محتوای گفتمان پوپولیستی (مفصل‌بندی برابری طلبانه یا تمایز طلبانه مطالبات متکثر؟)، 2) بستر ظهور پوپولیسم (ساختار دموکراتیک یا اقتدارگرا؟)، 3) استراتژی متقابل بازیگران سیاسی اپوزیسیون و پوزیسیون (اتصال یا انفصال میان سیاست خیابانی و نظام نهادی؟). در توجیه این فرضیه، مقاله حاضر در قالب یک چارچوب نظری ترکیبی امکانات رویکردهای لیبرال و رادیکال به دموکراسی را به کار می‌گیرد. نتیجه آن‌که پوپولیسم، به‌منزله سایه همیشگی دموکراسی نمایندگی، با توسل به انگاره «حاکمیت مردم» حاوی امکان‌های متعارضی در تضعیف یا ارتقای دموکراسی است: از رادیکالیسم عقیم منتهی به اقتدارگرایی تا اصلاح‌طلبی رادیکال حامل فرصت احیا دموکراسی.

janus-faced populism: de-democratization or democratization of democracy?

as one of the most visible aspects of political life in recent years, the populist rises imply the ‘crisis of representation’ that means the existing institutional mechanism of representative democracy is ineffective in representing the variety of social demands. while this situation, according to the liberal democratic approach, warns of the revival of mass society and new versions of authoritarianism, the radical democratic approach considers it a possibility to retrieve democracy. which variables determine the contending evaluations of the impact of populism on democracy? the present paper presupposes that the contending evaluations are driven by different conceptions of the principal constituent of democracy (rule of law or general will?) and the populism entity (a manner of governance or a movement constructing collective will?). given the postulates of the contending democratic theories (liberal and radical), the paper hypothesizes that evaluating the effects of populism on democracy depends on the way of interaction of some variables: a) the content of the populist discourse (egalitarian articulation of plural demands or discriminatory one?); b) the context in which the populist movement arises (democratic structure of opportunity or authoritarian one?) c) the mutual strategy of political actors whether from opposition or in position ones (the connection between street politics and institutional one or disconnection?). taking advantage of the contending democratic theories (liberal and radical) in a combinative theoretical framework, the paper attempts to justify the hypothesis by highlighting the fact that both democratic theories are built on one aspect of the conception of democratic order. marking the elements such as individual subjectivity, rationality, the rule of law, pluralism, etc. as characteristics of democratic order, a liberal democratic approach considers populist popular and exclusionary (i.e., determined by populists’ particular definition of the people) orientation as a threat to democracy. it is because such orientation restricts public debates and leads to weakening democratic institutions, the opposition’s rights, and the plurality of society. on the contrary, the radical democratic approach points to the significance of the populist mobilization for the democratization of status quo democracies owing to re-politicization of the issues neglected by the sovereign elite, provided that to articulate accumulated demands around a democratic egalitarian nodal point. such evaluation emanates from the fact that this approach identifies democracy with collective subjectivity, general will, participation, and so on. it seems that a non-paradoxical and justifiable reference to both the above-mentioned approach in an analysis of the effect of populism on democracy entails taking their different concentrations into account. it means ‘populism-in-power’ (as a way of governance) puts the structural foundations of democracy in danger and facilitates the emergence of authoritarianism due to its anti-institutionalism, anti-pluralism, and tendency to mass politics. it is whilst, in the status of ‘opposition’ (a mobilizing movement), populism might be an opportunity to revive democratic politics. this argument resorts to the action of constructing a new collective will, in populist strategies of mobilizations, which reveals shortages of representative systems such as the