بازنمایِ فوکویی از ماهیت و ابعاد دولت سلجوقیان: امنیت، دیانت و خلافت

در این پژوهش، با توجه به روش‌شناسی میشل فوکو برای شناخت ماهیت و ابعاد دولت، به تحلیل دولت سلجوقیان می‌پردازیم. در این روش به‌جای آغاز کار با نظریه‌های دولت و همچنین در مرکز قرار دادن دولت، کار خود را با تلقی دولت به‌عنوان خُردفیزیک قدرت آغاز کرده‌ایم و سپس دولت را در یک تکنولوژی و میدان قدرت قرار داده‌ایم. این تکنولوژیِ قدرت از استراتژی‌ها و تاکتیک‌های خاص زمانه خودش (نه از نظریه‌های تقلیل‌گرایانه) شکل‌گرفته است. پرسش اصلی مقاله این است که بر اساس نگاه فوکویی به دولت، چه مناسبات و تکنولوژی قدرتی در دولت سلجوقیان فعلیت یافته است؟ با توجه به ضرورت‌های تاریخی و انضمامی این دوره که سلطان سلجوقی می‌بایست ازیک‌طرف شرایطی را فراهم می‌کرد که عدالت و آرامش در تمام سرزمین‌های اسلامی حفظ شود و از جهت دیگر با توجه به اینکه نهاد دین موجب پیوند بین سلطان، خلیفه، دیوان‌سالاران و مردم می‌شد، باید حفظ شود؛ بنابراین، دولت سلجوقیان عرصه‌ی فعلیت یافتن تکنولوژی‌ قدرتِ «امنیت، دیانت و خلافت» قرار گرفت. این تکنولوژی از عناصر و استراتژی‌های مختلفی مثل عنصر روابط دانش/قدرت، روابط دین/قدرت، رابطه متقابل سلطان/خلیفه و نهاد دیوان‌سالاری تشکیل‌شده است که این مقاله به ابعاد مختلف آن می‌پردازد. اهمیت این مقاله، معرفی روشی جدید در بررسی شناخت ابعاد دولت‌ها در تاریخ است و از جهت دیگر شناخت دولت سلجوقیان بر اساس واقعیت‌های تاریخی زمانه آن است که برای این منظور کار انضمامی انجام داده‌ایم و آن را در ظرف زمانی و مکانی خودش بر بنیاد ضرورت‌های تکنولوژیک و سامانه‌های قدرت این دوره تاریخی قرار داده‌ایم.

foucault’s representation of the nature and dimensions of the seljuk state: security, religion and caliphate

in this research, according to michel foucault’s methodology to understand the nature and dimensions of the state, we analyze the seljuk state. in this method, instead of starting with the theories of the state and also putting the state in the center, we have started our work by considering the state as the microphysics of power and then we have placed the state in a technology and field of power. this technology of power was formed from the strategies and tactics specific to its time (not from reductionist theories). the main question of the article is, based on foucault’s view of the state, what power relations and technology were actualized in the seljuk state? according to the historical and concrete needs of this period, the seljuk sultan had to provide the conditions to maintain justice and peace in all islamic lands and on the other hand, considering that the institution of religion was the link between the sultan, the caliph, the bureaucrats and the people, it should be preserved; therefore, the seljuk state became the arena for actualizing the power technology of security, religion and caliphate. this technology consists of various elements and strategies, such as knowledge/power relations, religion/power relations, sultan/caliph relations, and bureaucratic institutions, which this article deals with in its various dimensions.