نظریه‌‎های دولت در دورۀ پهلوی اول: مرور آسیب شناسانه

موضوع این مقاله، بررسی و نقد نظریه‌‌های دولت در ایران (دورۀ پهلوی اول) است. در باب دولت در دورۀ پهلوی اول پژوهش‌‌های گسترده ای صورت گرفته است. در این پژوهش‌‌ها از صفاتی چون دولت مدرن، مطلقۀ مدرن، شبه‌پاتریمونیالیسم، اتوکراتیک، دیکتاتوری، شبه‌مدرنیسم، استبداد شرقی، استبداد ایرانی، وابسته، اقتدارگرای نوساز و ... استفاده شده است. تعدد و تنوع این مفاهیم حاکی از تعدد و تفاوت‌‌های مفهومی قابل توجهی است، که حائز بحث هستند. پرسش اصلی این است که چگونه می‌توان به طرح و نقد این دیدگاه‌‌ها پرداخت و چه بدیلی برای عنوان دولت در این دوره برشمرد؟ هدف این نوشتار طرح و نقد این تفاوت‌‌ها و تناقض‌‌های مفهومی و نیز نقد و بررسی دیدگاه‌‌های ارائه‌شده است که می‌تواند ادبیات نظری و تجربی این دورۀ تاریخی را تقویت نماید. در این نوشتار از روش فرامطالعه برای رسیدن به این مقصود بهره برده‌ ام. نتایج بدست آمده تنوعی از دیدگاه ها را نشان می دهد و بر اساس معیارهای مورد وثوق در این مقاله، تعداد کمی از نوشته‌ های مورد بررسی درک روشنی از مفهوم دولت، کارکردها و کارویژه های آن در دورۀ جدید دارند، و نویسندگان در بسیار از موارد به دلیل خلط مفاهیم، تفاوت چندانی بین واژه های دولت، حکومت، و رژیم که سه تاسیس متفاوت، ولی مرتبط هستند، قائل نشده اند. بر اساس مبانی نظری دولت و نیز مستندات تاریخی دورۀ مورد بررسی، دولت در دورۀ رضا شاه از جنبه‌های مختلف شامل بستر تاریخی، زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و کارویژه‌ ها و اقدام ها، قرابت قابل توجهی با دولت مطلقه دارد.

state theories in the first pahlavi period: a pathological review

the purpose of this article is to review and criticize the theories of government in iran (first pahlavi period). there have been extensive researches about the government in the first pahlavi period. in these researches, traits such as; modern state, modern absolutist, pseudo-patrimonialism, autocracy, dictatorship, pseudo-modernism, oriental tyranny, iranian tyranny, dependent, neo-authoritarian, etc. have been used. the multiplicity and diversity of these concepts indicate the multiplicity and significant conceptual differences, which are debatable. the main question is, how can these views be proposed and criticized, and what is the alternative for the title of government in this period? the purpose of this article is to present and criticize these conceptual differences and contradictions, as well as to review the presented views that can strengthen the theoretical and experimental literature of this historical period. in this article, i have used the meta-study method to achieve this goal. the obtained results show a diversity of views and based on the criteria used in this article, few of the reviewed writings have a clear understanding of the concept of the state, its functions and special tasks in the new era, and the authors in many cases due to the confusion of concepts, there is little difference between the words; government, governance, and regime are not considered to be three different but related institutions. based on the theoretical foundations of the government as well as the historical documents of the examined period, the government in reza shah’s period from different aspects; including: historical background; economic, social, cultural fields; and the special tasks and actions have a significant affinity with the absolute government.