سیاست جنسیت در ایران معاصر: نقش دولت در تغییر وضعیت و حقوق زنان (1392-1270)

سیاست جنسیت در ایران معاصر نوسان های فراوانی به خود دیده اما در مجموع تغییرات قابل ملاحظه ای را در وضعیت زنان به همراه داشته است. پرسش مقاله معطوف به عوامل سیاسی و بویژه نقش دولت در این تغییرات است. مقاله با استفاده از روش تاریخیتطبیقی نشان می‌دهد که سیاست جنسیت در ایران معاصر از سه متغیر «قدرت جنبش زنان»، «گرایش های دولت» و «مواضع دیگر نیروهای اجتماعی» متاثر بوده و در قالب سه الگوی متمایز ظاهر شده است: نخست، «الگوی محافظه کارانه» که ناشی از همزمانی ضعف جنبش زنان، دولت سنتگرا و مقاومت برخی از نیروهای محافظه کار بوده که تغییر چندانی در وضعیت زنان ایجاد نکرده است. این الگو در سال های پیش از جنبش مشروطه (1270 تا 1284)، دهه 1320و برخی مقاطع پس از انقلاب اسلامی(1360 تا 1367) قابل مشاهده است. دوم، «الگوی اصلاحات آمرانه» که ناشی از همزمانی ضعف جنبش زنان، دولت اقتدارگرا و کاهش مقاومت نیروهای محافظه کار بوده و این الگو در سال های 1300 تا 1320 و همچنین 1342 تا 1357 دیده می شود که باعث تغییراتی در وضعیت حقوقی زنان شد؛ اما این تغییرات از آنجا که با مشارکت جامعه زنان همراه نبود، عمق و استحکامی پیدا نکرد و دوره هایی از واگشت را به همراه داشت. سوم «الگوی اصلاحات دموکراتیک» که ناشی از همزمانی جنبش زنان، دولت اصلاح گرا و توازن میان نیروهای اجتماعی نوگرا و سنتگرا بوده است. این الگو در سال های اولیه پس از جنبش مشروطه و دو دوره موسوم به سازندگی و اصلاحات در سال های پس از انقلاب ظاهر شد و تغییراتی نسبتاً عمیق  و پایدار در وضعیت زنان به همراه داشت.

Gender Policy in Contemporary Iran: The Role of State in Changing the Status and Rights of Women (1891–2013)

Gender policy in contemporary Iran has experienced many fluctuations, but it has generally brought about significant changes in the status of women. The question of this article is focused on political factors, especially the role of state, in these changes. Using a historical–comparative method, the present research shows that gender policy in contemporary Iran was influenced by three variables: the strength of the women’s movement, the state’s tendencies, and other positions of social forces. Moreover, gender policy has emerged under three distinct paradigms. First, the conservative paradigm, which stemmed from the weakness of the women’s movement concomitant with the traditionalist state as well as the resistance of conservative forces, has not succeeded to make considerable changes to the status of women. This paradigm can be seen in the years preceding the constitutional movement (1891–1905), during 1941–1951 (the 1320s Solar Hijri), and in some periods following the Islamic Revolution (1981–1988). The second paradigm, called authoritarian reform, resulted from the weakness of the women’s movement concomitant with the authoritarian state as well as the diminished resistance of conservative forces. This paradigm, seen in the years 1921–1941 and 1963–1978, caused significant changes in the legal status of women. Not accompanied by the participation of women, these changes could not firmly entrench themselves and at times relapsed into the previous stage. Third, the paradigm of democratic reform resulted from the women’s movement concomitant with the reformist state as well as the balance between modern and traditional social forces. This paradigm emerged in the early years following the constitutional movement and in the two postRevolutionary periods known as construction and reformist, introducing relatively profound and lasting changes to the status of women.