تحوّل در حاکمیت سیاسی و نظام دیوانی اُزبکان ماوراءالنهر(فرارود) از (قرن 9 13ق./ 1519م. )

تاریخ سیاسی و اجتماعی ماوراءالنهر(فرارود) در دوره اسلامی، بزنگاههایی از تصادم دو زیست جهان بدوی و حضری دارد که یکی از متاخرین آنها، برهة قدرت گیری و حاکمیت صحراگردان ازبک و مهاجرت گستردة آنها به قلمرو جهان ایرانی و در نهایت شکل گیری ساختار سیاسی و اداری دوگانه (ایلیاتی حضری) بود. در نوشتار حاضر با بکارگیری رویکرد جامعه شناسانة وبری(نظریة اقتدار سنتی) که روند تحول اقتدار و سلطة در جوامع سنتی را به تصویر می کشد، ادوار حاکمیت سیاسی ازبکان تا قرن 19.13 را با این ابهام پی گرفتیم که «صحراگردان ازبک چه گونه هایی از اقتدار و حاکمیت سنتی را در روند تحول حیات سیاسی خود تجربه کرده اند؟»، مدعای ما این است که «اقتدار سنتی ازبکان، به تبع نظام اجتماعی ترکیبی (حضری و بدوی) و غلبة ساختار ایلی، در چالش پیوسته و پرتنش میان گونه های مختلف، هم زمان ساختار چند لایه ای(از اقتدار جرنوتوکراسی(پیرسالارانه)، پاتریارکال(پدرسالارانه) و پاتریمونیال(پدرشاهی)) را تجربه می کند و سرانجام با قدرت گیری آخرین سلسله از این نژاد(منغیت ها) به دلایلی لایة پاتریمونیال آن تثبیت می شود». ماحصل پژوهش، مدعای فوق را این گونه تکمیل می کند که اقتدار گسترش یافتة پاتریمونیال منغیتی به دلیل خودکامگی امیران این سلسله در روند تثبیت اقتدار سیاسی خود به سلطانیسم (که گونه ای از سلطة پاتریمونیال است) نزدیک می ‌شود.

Transformation in the Political Rule and Court System of the Transoxiana Uzbeks from 9th-13th Century AH / 15-19 AD

In Transoxiana political and social history in the Islamic period, there are moments of collision between the primitive and present biospheres, one of the most recent of which is the rise of the Uzbek nomadic rule and their extensive migration to the Iranian world and finally the formation of political structure and dual office (tribalurban). In the present paper, using Weber’s sociological approach (traditional authority theory), which depicts the evolution of power and domination in traditional societies, we traced the periods of Uzbek political rule, up to the 13th / 19th century with the ambiguity of &What are the Uzbek nomads like?& &Have they experienced traditional authority and sovereignty in the evolution of their political life?& We claim that “the traditional Uzbek authority, due to the hybrid social system (urban and primitive) and the predominance of the tribal structure, is in constant challenge and tension between different species, simultaneously experiences a multilayered structure (from gerontocratic, patriarchal and patrimonial authority), and finally, with the rise of the last dynasty of this race (Menghites), for some reason, its patrimonial layer is established.& The result of the research completes the above claim in such a way that the extended patrimonial authority of Menghiti approaches sultanism (which is a kind of patrimonial domination) due to the dictatorship of the emirs of this dynasty in the process of establishing their political authority.