تطورات تصور مشروعیت دولت در فضای پسامشروطه (بررسی موردی تلقی روحانیت از سلطنت)

تحلیل سیاسی جامعه ی معاصرِ ایران، نشان می‌دهد شناخت تاریخ تحولات خِرَد حکومتی(تصور معقول از دولت) در فهم ذهنیت نیروهای اجتماعی در قبال حکومت تاثیر جدی دارد. مشروطه ی ایرانی توانست اولین تردیدها را درباره ی دولت سلطنتی به وجود آورد و نگره‌های سنتی را درباره ی مشروعیت دولت زیر سئوال ببرد. با این وجود، بی‌نظمی/آشوب‌های اجتماعی و سیاسی پدیدارشده در جامعه ی ایرانیِ پسامشروطه، موجب هویدا شدن دوباره ی «بحران حکمرانی» و اُفت گرایشِ تحول‌خواهی در عقلانیت حکومتی سنتی و حرکت به سوی خِرد حکومتی جدید گردید. این خِرَد جدید شرایط را برای بازتولید ساختار اقتدارگرای نوینی چون رضاشاه در واکنش به بحران حکمرانی پسامشروطه‌ای فراهم ساخت. از این‌رو در این مقطع، موج جدیدی از تلقی‌ها در میان روحانیت رسوخ یافت که با همان اشتیاقی که پیشتر در جستجوی آزادی و حکومت قانون بودند، به جستجوی حکومت مطلقه اهتمام ورزیدند و عملاً به بازتولید روحِ استبداد قاجاری در کالبد دولت مطلقه ی پهلوی کمک کردند. به این ترتیب، نمودار تحولات سیاسی اجتماعی ایران، نموداری سینوسی می‌نماید که مشحون از افت‌وخیزهای متناوب از تغییر یا پذیرش دولت استبدادی است. پرسش اصلی مقاله آن است که تلقی روحانیت از سلطنت،  به عنوان دولت مشروع، در فضای پسامشروطه چه تحولاتی را پشت سر گذاشته است؟ فرضیه ی اصلی در چارچوب مفهوم «حکومت‌مندی» فوکو آن است که تصور روحانیت از سلطنت طیفی از مشروعیت‌پنداری دولت سلطنتی تا انتقاد و مخالفت با آن را تجربه کرده است. بر این اساس، هدف اصلی مقاله کشف تحول در تصور روحانیت در قبال پروبلمه ی سلطنت در فضای پسامشروطه تا انقلاب اسلامی است.