«شبان‌وارگی جدید»؛ نقد عقلانیت‌های حکومتی دولت در ایران

در پاسخ به پرسش از ماهیت دولت مدرن در ایران معاصر، پژوهش پیشرو بر آن است که از منظر رهیافت فوکویی و دستگاه مفهومی برآمده از آن به مسئله دولت در ایران معاصر نزدیک شده و از این مسیر به کنکاش در آن بپردازد. میشل فوکو در دوره فکری متاخر خود، حوزه ی جدید از تحقیق در باب دولت را می‌گشاید که اساس آن تاکید بر عقلانیت‌های سازنده دولت است. محور تحلیل‌های فوکو در باب دولت به «مسئله ی عقلانیتی» مربوط می‌شود که کردارهای حکومتی و فنون حکمرانی با اتکا به آن طراحی شده و سامان می‌یابند. فرضیه ما در این نوشتار این است که دولت مدرن در ایران با آنکه در طی فرایند نوسازی، با ورود اشکالی از فنون حکمرانی از غرب ساخته ‌شد اما طراحی، سامان‌مندی و مفصل‌بندی آن‌ها تحت‌ حکومت‌داری شبان‌وارگی حاکم در نظام سنت و عقلانیت‌های برجای مانده از اپیستمه‌ی پیشین ایرانی صورت می‌گرفت. به باور این مقاله پایداری «عقلانیت‌های شبان‌وارهِ نظام سنت» و تقویت آنان در ترکیب با عقلانیت‌های  نیم‌بند و ناقصی از عصر جدید عقلانیت‌هایی از جنس «مصلحت دولت» و «پلیس» که تنها در پی تقویت دولت بودند به زایش «شبان وارگی ابزارمند» و مجهز به فنون و آپارتوس‌های مدرن انجامید. به همین سبب به سامان سیاسی خاصی امکان بروز داد که در این مقاله از آن تحت عنوان «شبان‌وارگی جدید» یاد می‌شود. این دولتِ شبان‌وار به یاری آپاراتوس‌های جدیدی نظیر ارتش، بوروکراسی که در عصر جدید ایجاد شد توفیق بیشتری برای دخالت‌گری و حک کردن قدرت خود بر بدن اجتماع یافت.