تحلیل جنبش‌های اجتماعی خاورمیانه با تاکید بر مولفه‌های شرق‌شناسی ادوارد سعید

جنبش‌های اجتماعی که در سال‌های گذشته در منطقۀ خاورمیانه و شمال آفریقا به‌وقوع پیوست، بسیاری از معادلات منطقه‌ای و جهانی را به‌هم ریخت. در این مقاله ریشه‌های شکل‌گیری این جنبش‌ها باتوجه‌به مولفه‌های شرق‌شناسی ادوارد سعید نشان داده شد. روش تحقیق این مقاله روش مقایسه‌ای و روش گردآوری داده‌ها کتابخانه‌ای است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد که اندیشۀ شرق‌شناسانۀ سعید از یک سو زمینه‌ساز شکل‌گیری گفتمان مقاومت شد و از سوی ‌دیگر ازطریق وارد‌کردن حاشیه و دیگری (شرق) در متن، زمینۀ شکل‌گیری یک جامعۀ فاقد مرکز ازطریق محور‌شدن یک‌سری ایده‌های جهان‌شمول شده است. این ایده‌های جهان‌شمول از یک طرف منطق دو انگارانۀ غرب را تضعیف کرده و ازطرف دیگر نوعی نماد برای مرزبندی با گفتمان شرق‌شناسی شد. بنابراین این هویت‌گرایی اسلامی و بومی باعث شکل‌گیری نظام چندمرکزی شد و مشروعیت گفتمانی غرب را با چالش رو‌به‌رو کرد. سعید بر این باور بود که نباید با اصول و مبانی غرب به مقابله با شرق‌شناسی پرداخت، بلکه با تاکید بر ارزش‌های جهان‌شمول همچون آزادی، یکتاپرستی، نفی ظلم و تبعیض، عدالت‌گرایی، عقلانیت، صلح‌جویی، حقوق بشر و کرامت انسانی که ریشه در جهان‌بینی اسلامی دارد، باید در برابر اندیشۀ شرق‌شناسی مقاومت کرد. بنابراین باتوجه‌به اینکه ریشۀ این ایده‌های جهان‌شمول در فرهنگ اسلامی است، این کشورها ازطریق تاکید بر این ایده‌های جهان‌شمول به‌نوعی به مقابله با گفتمان شرق‌شناسی پرداختند و از این طریق توانستند برای خود هویتی مستقل بر مبنای فرهنگ اسلامی ایجاد کنند.

Analysis of Middle East Social Movements with emphasis on Edward Saeed’s East Studies Components

Social movements occurred recently in the Middle East and north of Africa changed many global and local conditions. This paper indicates the root of such movements based on Edward Saeed’s East studies.  This is comparative survey research. Findings showed that East Study thoughts of Saeed shaped resistance conversation from one hand and on the other hand entering another edge (East) to the context he paved the road for centerless society through focus on a series of universal ideas. These universal ideas weakened the twosided Western logic and became a symbol for distinguish between Western and Eastern conversation. So, this Islamic and local identitism constructed a multicenter system and challenged legitimation of Western conversation. Saeed believed that East Study should not be opposite of Western principles but should resist against east study thoughts emphasizing on universal ideas such as freedom, monotheism, not doing violence and discrimination, justice activism, rationality, being peaceoriented, and human rights which are rooted in Islamic ideology. Therefore as these universal ideas are rooted in Islamic culture, these countries acted against East study conversation via emphasis on these universal ideas and created an independent identity based on Islamic culture.