روندهای کلان منطقه‌ای و چشم‌انداز توسعه در خاورمیانه

هدف این مقاله ترسیم چشم‌انداز آتیِ توسعه در منطقه خاورمیانه، بر اساس شناسایی روندهای جاری در منطقه است. بر اساس الگوی تحلیلِ روند در مطالعات آینده‌پژوهی، ترسیم چشم‌اندازی عالمانه دربارۀ آیندۀ یک کشور یا منطقه یا جهان، منوط به شناسایی و تحلیل کلان‌روندهای جاری در هریک از این سطوح است. کلان‌روندها آن دسته از تحولات بنیادین را شامل می‌شوند که دامنه و گسترۀ تاثیر بالایی دارند و آینده در پرتو آن‌ها ساخته می‌شود. مطابق رویکرد فوق، مقاله با تمرکز بر مقطع زمانیِ پس از سال 2003، پنج کلان‌روند را در سطح منطقۀ خاورمیانه شناسایی کرده است: 1. تشدید آشوب منطقه‌ای؛ 2. بحران ساختار دولت ملت و شکل‌گیری دولت‌های شکننده و شکست‌خورده؛ 3. بحران‌های زیست‌محیطیِ تشدید شونده؛ 4. تحول در الگوی تولید و مصرف انرژی و افول موقعیت خاورمیانه در تامین انرژی جهانی؛ 5. خروج سرمایه‌های انسانی و مادی و بحران انباشت. مقاله ضمن تشریح هرکدام از این ‌روندها، در پی نشان دادن آن است که این روندهای بحرانی خصلتی درهم‌تنیده داشته و یکدیگر را تشدید می‌کنند و به ‌احتمال زیاد در سال‌های آینده بر ابعاد آن‌ها افزوده خواهد شد. نتیجه‌گیری مقاله آن است که بر بستر چنین کلان‌روندهایی می‌توان انتظار داشت که چشم‌انداز توسعه برای بخش عمده‌ای از کشورهای منطقه در سال‌های آتی تیره‌وتار خواهد بود.

Regional Megatrends and the prospect of development in the Middle East

The present article aims to provide a perspective of future development in the Middle East based on current trends in the region. According to Trend Analysis Method in future studies, providing a prospect for a country, a region or the whole world depends on Identification and analysis of the megatrends at every level. The megatrends consist of structural transformations that have huge consequences. Based on this approach, the this paper identifies five megatrends in the Middle East since 2003: 1. Intensification of regional conflicts, 2. The Crises of nationstate structure and the formation of fragile States and failed states, 3. Exacerbation of environmental crises, 4. The decline of the Middle East’s position in terms of global energy demand, 5. Drainage of human and material capital and the crisis of accumulation. The present paper is not only going to describe each trend, but it will also demonstrate that these critical trends are intertwined and mutually intensify each other. Consequently, they will be worsened in the upcoming years. The paper concludes that according to these megatrends, it is expected that the development prospect for most countries of the region will be dark.