پتروگرافی، ژیوشیمی و محیط تکتونیکی سنگ‌های آتشفشانی محور قم- تهران

در امتداد آزاد راه تهران- قم )ایران مرکزی (در مسیری به‌طول 80 کیلومتر، مجموعه‌ای از سنگ‌های آتشفشانی شامل بازالت، تراکی بازالت، آندزیت بازالتی، تراکی آندزیت؛ داسیت، ریولیت، سنگ‌های آذرآواری )توف و ایگنمبریت( همراه با سنگ‌های رسوبی متعلق به ایوسن پسین در چند محور رخنمون یافته اند. این منطقه به‌وسیله تعدادی گسل با روند شمال‌غربی جنوب‌شرقی به‌صورت هورست و گرابن درآمده، گرابن‌ها با رسوبات پلیوکواترنر پوشیده شده و درهورست‌ها رخساره‌های مختلف آتشفشانی ظاهر شده اند. سنگ‌های آتشفشانی غالباً کالک آلکالن، آلکالن و گاهی توله ایتی هستند. ویژگی های ژیوشیمیایی این سنگ ها غالباً با سنگ‌های ماگمایی محیط‌های فرورانش مطابقت دارد و در نمودارهای عنکبوتی از لحاظ hfse (ti, y, p و nb) دارای آنومالی منفی و از نظر lile (k, rb, cs, sr, ba, th, pb ) دارای آنومالی مثبت هستند اما آنومالی منفی ta دیده نشده و nb نیز آنومالی منفی واضحی نشان نمی دهد. نمودارهای عنکبوتی این سنگ‌ها، در مقایسه با n-morb، نشان می‌دهد که ماگماهای آن‌ها از ذوب گوشته ای شبیه به گوشته n-morb منشا گرفته اند با این تفاوت که این ماگما ها از عمق بیش‌تر (نسبت به سنگ منشا morb) که در آن گارنت پایدار بوده است (آنومالی منفیy) و پلاژیوکلاز حضور نداشته (آنومالی مثبت eu) سرچشمه گرفته اند. نمودارهای عنکبوتی مقایسه شده با گوشته اولیه، نیز نتایج بالا را تایید می‌کنند و نشان می دهند که ماگماهای این سنگ‌ها منشا گوشته ای دارند (آنومالی مثبت eu) و در ذوب گوشته نیز سیالات نقش داشته اند (آنومالی مثبت cs، th، k، la و pb). بررسی تغییرات ترکیب شیمیایی سنگ‌های آتشفشانی ایوسن از قم تا تهران نشان می‌دهد که هیچ‌گونه پلاریته ژیوشیمیایی، شبیه به ‌آن‌چه که در زون‌های فرورانش دیده می شود، در سنگ‌های آتشفشانی این مسیر وجود ندارد. چندگانگی موجود در نتایج حاصل از بررسی‌های ژیوشیمیایی این تصور را به‌وجود می‌آورد که شاید شکسته شدن ورقه اقیانوسی در کرتاسه بالایی، توقف فرورانش و شیب بسیار کم ورقه اقیانوسی موجب هم‌سانی ماگماتیسم در سراسر ایران مرکزی شده باشد. به‌علاوه نباید نیروهای کششی محلی و حرکات چرخشی بلوک‌ها ناشی از عمل‌کرد گسل‌های امتدادلغز در بالای یک زون فرورانش مورب را نادیده گرفت