ژئوشیمی آپاتیت در انواع سنگ‌های فلسیک مجموعه نفوذی پیرانشهر: رهیافتی برای بررسی تحولات ماگمایی

سنگ‌های نفوذی فلسیک در مجموعه نفوذی پیرانشهر شامل سه گروه سیینیت، نفلین ‌سیینیت و آلکالی ‌فلدسپار گرانیت می ‌شوند که در حدود 40 میلیون سال پیش تشکیل شده و هم‌ ژنز هستند. روابط بافتی و ترکیب اکسیدهای اصلی و عناصر کمیاب آپاتیت از نمونه ‌های منتخب انواع سنگ‌های فلسیک به روش های sem، epma و la-icp-ms مورد بررسی قرار گرفت. در نمونه‌ های مورد مطالعه آپاتیت به صورت بلورهای شکل ‌دار تا نیمه ‌شکل دار با فرم‌ های منشوری ظاهر شده و دارای بافت همگن و بدون منطقه‌ بندی می باشد. مقادیر پایین mno و الگوی ree آپاتیت‌ ها نیز ماهیت ماگمایی آن ها را تایید کرده و بیانگر عدم تاثیر فرایندهای بعد از تبلور بر روی ترکیب آپاتیت‌ هاست. تمام بلورهای آپاتیت در رده فلوئوروآپاتیت قرار می ‌گیرند. میزان فلوئور و کلر در انواع مختلف سنگ‌های فلسیک متغیر است و نسبت f/cl از گرانیت ‌ها به سمت سیینیت ‌ها و نفلین سیینیت ‌ها کاهش می ‌یابد. محاسبه دمای اشباع آپاتیت نشان می‌دهد که دمای تبلور در آلکالی‌فلدسپار گرانیت‌ها  (858-844 درجه سانتی‌گراد) نسبت به سیینیت‌ها (818-783 درجه سانتی‌گراد) و نفلین‌سیینیت‌ها (668-610 درجه سانتی‌گراد) بیشتر است. میزان mn موجود در آپاتیت ‌ها حاکی از شرایط تقریباً ثابت اکسایش با حداقل نوسانات (9.8- تا 8- = log fo2) در انواع سنگ‌های فلسیک می ‌باشد. عناصر کمیاب در آپاتیت ‌های مختلف تفاوت بارزی نشان می ‌دهد به ‌طوری که در نمونه ‌های گرانیتی آپاتیت سرشار از عناصر hfse و عناصر نادر خاکی (ree) است در حالی که آپاتیت‌ های سنگ‌های نفلین ‌سیینیتی تمرکز بالاتری از اجزایی همچون سیلیس، cr، ni و v نشان می‌ دهند. ترکیب عناصر کمیاب با نسبت f/cl در آپاتیت‌ ها تغییرات هماهنگ و منطبق با ترکیب سنگ میزبان نشان می‌ دهد. نتایج بررسی ترکیب کانی آپاتیت، یافته ‌های پترولوژیکی قبلی در مورد سنگ‌های فلسیک پیرانشهر مبنی بر تاثیر تفکیک فازهای فرار بر تحول ماگمایی را تایید می ‌کند.

geochemistry of apatite in various felsic rocks of the piranshahr plutonic complex: an approach to investigate magmatic evolution

the felsic intrusive rocks in the piranshahr plutonic complex consist of three groups: syenite, nepheline-syenite, and alkali-feldspar granite. they are co-genetic and formed approximately 40 million years ago. textural relationships, major oxides, and trace element composition of the selected felsic rock samples were studied using sem, epma, and la-icp-ms methods. in the studied samples, apatite appears as euhedral to subhedral crystals with prismatic forms and has a homogeneous texture without zonation. the low amounts of mno and the ree pattern of apatites confirm their magmatic nature, indicating that post-crystallization processes did not affect the composition of apatites. all apatite crystals fall into the fluorapatite category. the amounts of fluorine and chlorine vary in different felsic rocks, and the f/cl ratio decreases from granites towards syenites and nepheline-syenites. the determination of the apatite saturation temperature indicates that alkali feldspar granites have a higher crystallization temperature range (858-844°c) than both syenites (818-783°c) and nepheline syenites (668-610°c). analyzing the manganese levels in the examined apatites suggests a consistent oxidizing setting with minimal fluctuations in fo2 conditions (logfo2= -8 to -9.8). trace elements in different apatites show significant differences; for instance, apatites in granitic samples are enriched with hfse and rare earth elements (ree), while apatites in nepheline-syenites have a higher concentration of components such as silica, cr, ni, and v. the composition of trace elements and the f/cl ratios in apatites demonstrate consistent variations and alignment with the host rock composition. the results of the apatite mineral composition confirm previous petrological findings regarding the impact of volatile phases separation on magmatic evolution in the piranshahr felsic rocks.