شیمی ‌کانی تورمالین و مقایسه انواع آن در پگماتیت‌های منطقه زمان‌آباد، استان همدان

ناحیۀ زمان‌آباد در جنوب استان همدان واقع شده است و به زون ماگمائی-دگرگونی سنندج-سیرجان تعلق دارد. واحد‌های سنگی موجود شامل اسلیت، فیلیت، شیست‌های آندالوزیت-گارنت‌دار، شیست‌های سیلیمانیت‌دار، هورنفلس، واحد پگماتیتی و آبرفت‌های عهد حاضر است. مهم‌ترین واحد زمین‌شناسی موجود تودۀ گرانیتوئیدی الوند به سن ژوراسیک میانی است. حضور تورمالین‌های با چندرنگی قهوه‌ای-سبز و تورمالین‌های خودشکل آبی‌رنگ احتمالاً از نوع ایندیکولیت از مشخصات بارز تورمالین‌های ناحیۀ زمان‌آباد هستند. بر اساس آنالیز الکترون‌میکروپروب انجام شده روی کانی تورمالین و به‌کمک نمودارهای مختلف می‌توان گفت که تورمالین موجود در پگماتیت‌های گرانیتی از نوع شورل و تعداد اندکی نیز از نوع فوئیتیت بوده است، ضمناً تورمالین‌های موجود در پگماتیت هورنفلس‌ها از نوع شورل و تعدادی نیز تمایل به قطب دراویت دارند. بر اساس پژوهش‌های انجام شده تورمالین موجود در پگماتیت‌های گرانیتی از نوع قلیائی و جایگاه خالی و تورمالین موجود در پگماتیت‌های هورنفلس‌ها از نوع قلیائی هستند. ویژگی‌های متعدد تورمالین متعلق به پگماتیت‌های گرانیتی از قبیل خودشکلی، وجود نداشتن زون‌بندی شیمیائی، زیاد بودن مقدار al و fe/fe+mg، نقصان در جایگاه x تورمالین‌‌ها و وجود سنگ میزبان گرانیتوئیدی فقیر از li و پگماتیت و آپلیت های وابسته به آن حاکی از ماگمایی بودن آنها است. هم‌چنین قلیائی بودن، نبود نقصان در جایگاه ‌x، مقدار بالای منیزیوم، پائین بودن مقدار al و fe/fe+mg در تورمالین موجود در پگماتیت هورنفلس‌ها و وجود سنگ میزبان از نوع متاپلیت های فقیر از ca، متاپسامیت ها و سنگ های کوارتز-تورمالینی نشان‌دهندۀ گرمابی بودن این مجموعه است. 

mineral chemistry of tourmaline and comparison of its types in pegmatites of zamanabad area, hamadan province

zamanabad area is located in southern of hamedan province and belong to sanandaj-sirjan magmatic-metamorphic zone. lithologic units of this area comprising slate, phyllite, andalusite-garnet bearing schists, sillimanite bearing schists, hornfels, pegmatitic unit and recently alluviums. the most important of geological unit is alvand granitoid pluton at age middle jurassic. presence of tourmalines with brown-green pleochroism and blue automorphic tourmalines such as probably indicolite is the specific features of tourmalines of zamanabad area. based on the microprobe analysis and multiple diagrams on tourmalines, the combination of tourmaline in granitic pegmatite is schorl and a few close to foitite. by the way, tourmalines in hornfels pegmatites are schorl and close to dravite. it was studied that tourmaline in granite pegmatites is alkaline and empty site whiles tourmaline in hornfels pegmatite is alkaline. features such as automorphism, absence of chemical zoning, al, fe/fe+mg increase and decrease in x-site and host granite lack of li and pegmatite and aplite related its show that these tourmalines have magmatic origin.also, alkaline, without of x-site and further amount of mg and a lesser amount of al and fe/fe+mg in tourmalines of hornfels pegmatites compatible to metapelites poor of ca, metapesamites and tourmaline–quartz rocks show this complex have hydrothermal origin.