بررسی اختلاف خوانش حمزه در «عَبَدَ الطّاغوت»

مطالعۀ قرائت قاریان در مادۀ «عبد» در آیۀ 60 سورۀ مائده، نشان از اختلاف قرائت و تقابل در خوانش این واژه، میان قاریان است. در قرائت عبارت «عبد الطاغوت» فقط حمزه قرائت «عبُدَ» را ثبت کرده است، در حالی‌‌که دیگر روایت‌‌های مشهور «عَبَدَ» را مناسب دیده‌‌اند. این اختلاف خوانش در اثر اختلاف معنایی براساس نقش کلمه، به وجود آمده است. حمزه این واژه را اسم مفردی که معنای کثرت دارد در نظر گرفته، در حالی که بقیه قاریان، آن را معطوف به «لعنه اللّه» می‌‌دانند. نوشتار حاضر به منظور بررسی تفاوت دیدگاهِ حمزه با دیگر قاریان سبعه، در قرائت یک واژه و اثبات اجتهادی یا اکتشافی بودن قرائت حمزه نسبت به دیگر قاریان مشهور، ماده «عَبَدَ» را در لغت، آثار علم قرائت، قرائت و تفاسیر به روش توصیفی تحلیلی مورد بررسی قرار داده است. نتیجه حاصل از پژوهش به شیوۀ توصیفی- تحلیلی نشان می‌‌دهد: تحلیل اختلاف قرائت در آیات مشابه می‌‌تواند این نظریه را تقویت کند که در میان قاریان هفتگانه، حمزه در قرائت خود اختیاراتی اتّخاذ می‌‌کرده است که برخی از این اختیارات منطبق بر اصول و ضوابطی خاص بوده است و اغلب این شیوۀ اجتهادی خاص حمزه بوده است. در نتیجه تحلیل قرائت «عَبَدَ» در گزارش‌‌های ابن‌مسعود و اعمش -به‌عنوان اساتید حمزه- در مقایسه با دیگر قاریان نشان می‌‌دهد: قرائت حمزه در کوفه در تقابل با قرائت های دیگر است. هم‌‌چنین بررسی اختلاف قرائت در این آیه با توجه به نقش معطوف و معطوف علیه، اهمیت تشخیص معطوف علیه در خوانش آیات و در نتیجه تفسیر و ترجمۀ آیات را در پی دارد.

an examination of hamzah’s divergence in the recitation of “ʿabada al-ṭāghūt”

the study of quranic recitations pertaining to the term “ʿabada” in verse 60 of surah al-ma’idah highlights a significant variation among the reciters. notably, in the phrase “ʿabada al-ṭāghūt,” only hamzah opted for the reading “ʿubuda,” while other prominent reciters preferred “ʿabada.” this variation stems from a semantic distinction influenced by the grammatical function of the term. hamzah interpreted this word as a singular noun with a plural connotation, in contrast to the other reciters who associated it with “laʿanahu allah” (cursed by allah). the objective of this study is to explore the differences in hamzah’s interpretation relative to the other seven reciters concerning the recitation of this term, and to ascertain whether hamzah’s reading was derived from ijtihad (independent reasoning) or from a process of discovery, unlike the other established reciters. this research employs a descriptive-analytical approach to investigate the term “ʿabada” within the contexts of lexicography, quranic recitation literature, and exegetical texts. the results, derived from this methodology, indicate that the analysis of recitation variations in similar verses can bolster the argument that hamzah, among the seven reciters, exercised a certain level of discretion in his recitation choices, which often align with specific principles and regulations, reflecting his distinctive ijtihad. furthermore, a comparative analysis of hamzah’s recitation of “ʿabada” as reported by ibn masʿud and al-aʿmash—his teachers—against the recitations of other reciters reveals that hamzah’s recitation in kufa stands apart from others. additionally, investigating the differences in recitation within this verse, particularly regarding the roles of the conjunctive and the conjoined elements, emphasizes the necessity of accurately identifying the conjoined element in quranic recitation, which carries substantial implications for the interpretation and translation of the verses.