قرائت رایجِ قرن هفتم در ایران (مصاحف آستان قدس رضوی)

دربارۀ قرائت رایج در هر کدام از امصار و اعصار اسلامی، اخبار پراکنده‌ای وجود دارد‌. این اخبار نمی‌توانند تصویر واضحی از پراکندگی و نحوۀ انتشار قرائات در دوره‌های مختلف مناطق اسلامی به دست دهند‌. یکی از شواهدی که به تکمیل چنین داده‌هایی کمک می‌کند، بررسی مصاحف مکتوب در آن زمان است‌. محققان این مقاله، پنج نسخه از مصاحف خطی قرن هفتم هجری موجود در کتابخانۀ آستان قدس رضوی را انتخاب کرده و با استخراج آمار میزان مشابهت فرش الحروف و رسم المصحف این قرآن‌ها به رسم المصحف و قرائت قاریان بوم‌های مختلف، برای دستیابی به قرائت رایج ایران در قرن هفتم تلاش کرده‌اند‌. طبق آمار به‌دست‌آمده، تنها در قرآن شمارۀ 67 که کتابت آن به اوایل قرن هفتم باز می‌گردد، رسم مصحف همانند قرون گذشته بیشترین شباهت را به رسم مصحف بصره دارد؛ امّا در قرآن شمارۀ 84، بیشترین مشابهت به یک اندازه به هر دو رسم مصحف بصره و کوفه است‌. رسم سه مصحف دیگر نیز با حدود چهار درصد تفاوت، بیشترین شباهت را به رسم بوم کوفه و پس از آن بصره دارد و این نخستین‌بار طی قرون چهارم تا هفتم است‌. دربارۀ قرائت مضبوط در مصاحف نیز در ایران، از قرن‌های پنجم و ششم اندک‌اندک تمایل بیشتری به قرائات کوفی و به‌ویژه قرائت عاصم با هر دو روایتش پیدا شده بود‌. تنها اینکه در قرن هفتم وضوح و شدّت بیشتری یافته و به‌طور خاص بر قرائت عاصم متمرکز شده است‌.

analysis of the common recitation (qira’at) in the 7th century in iran (manuscripts of the holy shrine of imam reza)

there are scattered reports about common recitation (qira’at) in various regions and eras of islam. these reports cannot provide a clear picture of the diversity and dissemination of recitations (qira’at) in different periods of islamic regions. one of the pieces of evidence that can help complete such data is the examination of written manuscripts from that era. in this article, the researchers have selected five manuscripts from the 7th-century hijri found in the library of the holy shrine of imam reza. by extracting statistics on the similarity of script and manuscript drawings in these qurans with the script and recitations (qira’at) of native reciters from different regions, they have attempted to identify the common recitation (qira’at) in iran in the 7th century. according to the obtained statistics, only in quran number 67, which dates back to the early 7th century, does the manuscript drawing resemble that of the basrah quran the most, while in quran number 84, the manuscript drawing resembles both the basrah and kufic manuscript drawings to an equal extent. the script of the other three qurans also has the highest similarity, with approximately four percent difference, to the kufic script, and then basrah. this is the first time such findings have been reported from the 4th to the 7th centuries. concerning the strong recitation (qira’at) in the manuscripts in iran, from the 5th and 6th centuries, there was a gradual inclination towards kufic recitations (qira’at), especially the recitation (qira’at) of asim with both its narrations. however, in the 7th century, more clarity and intensity were found, particularly focusing on the recitation (qira’at) of asim.