بررسی جزئیت «بسم الله الرحمن الرحیم» در سوره‌های قرآن

از نظر امامیه و بسیاری از اهل‌سنّت، عبارت شریف «بسم الله الرحمن الرحیم» جزء قرآن کریم و جزء سورۀ حمد است؛ اما دربارۀ جزئیت این عبارت نسبت به‌تمامی سوره‌ها (غیر از سوره توبه) بین شیعه و اهل‌سنّت اختلاف است. معروف و مشهور بین علمای شیعه این است که «بسم ‌اللّه» جزء تمام سوره‌هاست؛ اما بسیاری از اهل‌سنّت چنین اعتقادی ندارند. در بین علمای شیعه ابن‌‌جنید نیز معتقد است «بسم‌ اللّه» تنها جزء سوره حمد است. اخیراً برخی فقهای شیعه نیز فتوا داده‌اند و «بسم الله الرحمن الرحیم» را جزء تمام سوره‌ها نمی‌دانند. با توجه به تاثیر آشکار این مسئله در احکام نماز و برخی عبادات دیگر که بعضاً به‌صورت دوران بین محذورین بوده و قابل احتیاط نیست، بررسی مجدد نظر شیعه در این خصوص ضروری است. به این منظور و با روش توصیفی- تحلیلی و رویکردی انتقادی و با بررسی تمام روایاتی که ادعا شده بر جزئیت بسمله در تمام سوره‌ها دلالت دارد و همچنین شواهد و قرائن دیگر این نتیجه حاصل شد که علی‌رغم ادعای تواتر روایی در مورد جزئیت «بسم اللّه»، به‌جز از یک یا دو روایت، نه‌تنها مستندی برای این ادعا وجود ندارد بلکه روایات متعددی بر عدم جزئیت بسمله در غیر سورۀ حمد و نمل وجود دارد. اکثر روایاتی که در وسائل الشیعه در باب مربوط به این مطلب ذکر شده تنها فضیلت این آیه و ثواب آن و استحباب شروع هر کار از جمله قرائت قرآن با آن را بیان می‌کند. اصاله العدم و اصل عدم تکرار نیز این نظر را تائید می‌‌‌‌کند

examining the details of “bismillah al-rahman al-rahim” in the surahs of the quran

according to the imamiyyah and many sunnis, the honorable phrase “bismillah al-rahman al-rahim” is a part of the holy quran and a part of surah hamd; however, there is a difference between shia and sunni recitation of the details of this phrase concerning all the surahs (except surah towbah). it is well-known among shia scholars that “bismillah” is part of all surahs; but many sunnis do not believe so. among the shia scholars, ibn junaid also believes that “bismillah” is the only part of surah hamd. recently, some shia jurists have issued a fatwa and do not consider “bismillah al-rahman al-rahim” as part of all surahs. considering the obvious effect of this issue on the rules of prayer and some other acts of worship, which are sometimes in the form of periods between participants and cannot be taken care of, it is necessary to re-examine the opinion of shiites in this regard. for this purpose, with a descriptive-analytical method and a critical approach, and by examining all the traditions that are claimed to indicate the detail of bismillah in all surahs, as well as other pieces of evidence, the conclusion was reached that despite the claim of the massive reporting of narrations regarding the detail of “bismillah” except for one or two narrations, there is not only no documentation for this claim but there are also numerous narrations about the lack of details of bismillah in other than surah hamd and namal. most of the hadiths mentioned in wasail al-shiah related to this issue only state the virtue of this verse and its reward and the desirability of starting any work including reciting the quran with it. the originality of not-being (a’dam) and the principle of non-repetition also confirm this opinion.