نقش ایرانیان در تاریخ علم قرائت تا قرن نهم هجری

پژوهش در زمینه نقش ملل مختلف در علوم اسلامی، به‌خصوص برای خود آن ملت، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. ایرانیان در طول تاریخ اسلام، خدمات علمی زیادی به علوم مختلف اسلامی از قبیل حدیث، تفسیر، ادبیات عرب و... داشته‌اند. این مقاله به شیوۀ توصیفی - تحلیلی و با جمع‌‌‌‌آوری اطلاعات به روش کتابخانه‌‌‌‌ای در پی پاسخ به این سوال است که ایرانیان چه نقشی در علم قرائت و فرازونشیب‌های آن در طول نُه قرن نخست (از صدر اسلام تا احیاء مجدد علم قرائت توسط ابن‌‌جزری، یک‌ونیم قرن پس از حمله مغول) داشته‌‌‌‌اند؟ پیشینۀ قرائت در ایران پیش از اسلام، اولین اساتید ایرانی قرائات قرآنی، پراکندگی جغرافیایی و بوم‌های اساتید ایرانی قرائت، حضور ایرانیان در میان قاریان هفت‌گانه، واکنش‌های دانشمندان ایرانی به انتخاب قرائات سبعه از سوی ابن‌‌مجاهد و پایه‌گذاری اختیار قرائات، از مواردی هستند که در این مقاله بررسی شده‌اند. در نهایت می‌توان چنین نتیجه گرفت که اگرچه قاریان ایرانی در مراحل اولیه شکل‌گیری قرائات، نقش خاصی نداشته‌اند اما در مراحل بعدی، از جمله از نظر وجود در میان قاریان هفت‌گانه، و رد یا توسعه نظریه قراء سبعه، شکوفا شده و حضور فعال و ثمربخشی داشته‌اند. همچنین، روحیه روشنفکرانه برخی ایرانیان آنان را از جمود بر قرائت یک قاری بازمی‌داشت بدین ترتیب رو به گزینش و «اختیار» از میان قرائات آوردند. در نهایت، پس از حمله مغول، محافل قرائت در ایران با افول شدیدی روبه‌رو شد و حدود یک‌ونیم قرن بعد، مجدداً تلاش‌‌‌‌هایی برای احیای آن آغاز شد.

the role of iranians in the history of the science of recitation (qira’t) until the 9th century a.h

research on the role of different nations in islamic sciences is of special importance, especially for that nation itself. throughout the history of islam, iranians have provided many scientific services to various islamic sciences such as hadith, tafsir, arabic literature, etc. this article with the descriptive-analytical method and by collecting information by library method, seeks to answer the question of what role iranians played in the science of recitation (qira’t) and its ups and downs during the first nine centuries (from the beginning of islam to the revival of the science of recitation (qira’t) by ibn jazari, a century and a half after the mongol attack)? the history of recitation (qira’t) in iran before islam, the first iranian teachers of quranic recitations (qira’at), the geographical distribution and canvases of iranian recitation (qira’t) masters, the presence of iranians among the seven reciters, the reactions of iranian scholars to the choice of the seven reciters by ibn mujahid and the foundation of the authority of recitations (qira’at), are some of the issues that are discussed in this the article has been reviewed. finally, it can be concluded that although iranian reciters did not have a special role in the early stages of the formation of recitations (qira’at), in the later stages, including in terms of existence among the seven reciters, and the rejection or development of the theory of seven reciters, they flourished and their active and fruitful presence can’t be ignored. also, the intellectual spirit of some iranians prevented them from sticking to the recitation (qira’t) of a single reciter, thus they started to select and “choice” among the recitations. finally, after the mongol invasion, recitation (qira’t) circles in iran faced a severe decline, and about a century and a half later, efforts to revive it began again