تحلیل استناد معتزله به قرائات شاذ

از جمله دانش‌هایی که ریشه در نزول قرآن دارد، دانش قرائات است. رویکردهای مختلفی در این زمینه میان دانشمندان اسلامی وجود دارد. بحث قرائات از قدیم‌الایام موردتوجه و کنکاش پژوهشگران بوده است. تعاریف متعددی در مورد قرائات معتبر و شاذ از سوی علماء مطرح شده است و ملاک‌های متفاوتی در این زمینه بیان شده است. پیروان مکتب معتزله که یکی از مکاتب اعتقادی مهم در جهان اسلام محسوب شده و تاکید زیادی بر خردگرایی دارد در برخی از موارد برای توجیه عقاید خود از قرائت‌های شاذ استفاده کرده‌اند که موضوع این مقاله است. جایگاه ویژه قرآن و قرائت اصیل آن و لزوم استفاده از قرائات معتبر در تفسیر قرآن، ضرورت تحلیل دقیق علمی استناد به قرائات شاذ را می‌ طلبد. بر همین اساس مقاله حاضر می‌کوشد با استفاده از روش توصیفی تحلیلی با رویکرد انتقادی و با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای به تحلیل دیدگاه معتزله درباره قرائات شاذ بپردازد. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که معتزله در پاره‌ای از موارد، آیاتی که با مبانی فکری آنان ناسازگار است را توجیه کرده و اگر راهی برای توجیه نبود، به قرائات شاذ تمسک کرده‌اند؛ ایشان ملاک و معیار واحدی در این زمینه نداشته‌اند. در این مقاله نمونه‌هایی از کاربرد کلامی، فقهی و تفسیری معتزله از قرائات شاذ موردبررسی قرار گرفت.

An Analysis of the Mu’tazilites’ Citation of Unpopular [Shazz] Recitations [Qira’at]

One of the sciences that is rooted in the revelation of the Qur’an is the science of recitations [qira’at]. There are different approaches in this field among Islamic scholars. The discussion of recitations [qira’at] has been studied and researched by researchers since ancient times. Numerous definitions of authentic and unpopular [shazz] recitations [qira’at] have been put forward by scholars and different criteria have been stated in this regard. The followers of the Mu’tazilites one of the most important schools of thought in the Islamic world and with a strong emphasis on rationalism have in some cases used unpopular [shazz] recitations [qira’at] to justify their views, which is the subject of this article. The special position of the Qur’an and its original recitation [qira’t] and the necessity of using authentic recitations [qira’at] in the interpretation of the Quran require the necessity of a precise scientific analysis based on the unpopular [shazz] recitations [qira’at]. Thus, the current article endeavors to analyze the Mu’tazila view of unpopular [shazz] recitations [qira’at] using a descriptiveanalytical method with a critical approach and using desk research/ library sources. The findings of the research indicate that the Mu’tazilites in some cases have justified the verses that are inconsistent with their intellectual principles and if there is no way to justify them, they have relied on unpopular [shazz] recitations [qira’at]; it should be mentioned that they did not have a single criterion in this regard. In this article, instances of the Mu’tazilites’ theological, jurisprudential and interpretive application of unpopular [shazz] recitations [qira’at] have been examined.