ستایش و نکوهش انسان در قرآن کریم و تفاسیر

از دیدگاه قرآن کریم، انسان برترین آفریده الهی است و به همین دلیل، درباره او فراوان در این کتاب سخن گفته شده است و قضاوت‌هایی درباره او و کارهایش صورت گرفته است. با توجّه به اهمیّت انسان‌شناسی ارزشی و تاثیر آن در رفتار آدمی، در این مقاله قضاوت‌های قرآن درباره انسان را در دو گروه، ویژگی‌های ستایش‌آمیز و ویژگی‌های نکوهش‌آمیز، جمع‌آوری و طبقه‌بندی و به‌اختصار با توجّه به بعضی از تفاسیر شیعه و سنّی، معاصر و متقدّم مقایسه و تحلیل کرده‌ایم. از منظر قرآن، انسان از چه جهاتی قابل ستایش و از چه نظر سزاوار نکوهش است و در سنجش کمّی وکیفی، نسبت این ابعاد چگونه، و اصالت با کدام یک از این دو ویژگی مهمّ انسان است. پرسش اساسی در این مسئله آن است که حکمت توصیف‌های دوگانه قرآن از انسان چیست؟ این تحقیق با رویکرد نظری و به شیوه کتابخانه‌ای و با روش توصیفی و هرمنوتیکی در صدد دریافت دیدگاه قرآن نسبت به پرسش‌های تحقیق است. از این تحقیق فهمیده شد که تمام غرایز و صفاتی که ذات انسان بر اساس آن سرشته شده (مثبت یا منفی)، لازمه کمال و مقدّمه تعالی و رشد انسان است و اگر بعضی از ویژگی‌های انسان در آیاتی از قرآن مورد نکوهش قرار گرفته، ناظر به آن جهتی است که انسان آن را در مسیر غیرصحیح و خارج از حدّ اعتدال به کار می‌گیرد و یا نکوهش نسبی است؛ یعنی وقتی انسان در بعضی از جهات با بعضی از موجودات مقایسه و یا با عظمت الهی سنجیده می‌شود، صفات نقص به او نسبت داده می‌شود. بدین ترتیب، چرایی توصیف‌های دوگانه قرآن از انسان معلوم می‌گردد و تعارض ظاهری بین آیات ستایش‌آمیز و نکوهش‌آمیز برطرف می‌شود.

Praising and Blaming Man in the Holy Qur'an and its Exegeses

Based on the Qur'an, Man is the best creature of God. That is why Qur'an refers to him a lot, and some judgments have been made about man and his deeds. Given the importance of anthropological value and its impact on human behavior, in this article we have classified the Qur'anic judgments into two groups: condemnatory and complimentary features. Furthermore, these features have been briefly analyzed based on some contemporary and earlier interpretations of Sunnis and Shiites. It is important to know in what ways man in the Qur'an seems to be worthy of praise or condemnation, and to know what proportion exists between them based on the quantitative and qualitative assessment and which one is more fundamental. The main question in this case is what is the dual philosophy of the Qur'anic descriptions about man? This study is a librarybased, descriptive, and hermeneutics with a theoretical approach which tries to seek the answers to the questions based on the Qur'an. It is suggested that all the instincts and attributes that the human nature are composed of, either positive and negative, pave the way for his excellence and perfection, and are necessary for the human growth. Moreover, if some human features are criticized in some verses of the Qur'an, It is because of the fact that man has misused or overused them or even the criticism is relative. That is to say man is attributed a condemnatory feature when he is compared with some creatures or divine greatness. Therefore, the reason of dual descriptions of man in the Qur'an becomes clear and the superficial contradiction between the verses of praising and blaming disappears.