بررسی انتساب نصر حامد ابوزید به مکتب اعتزال

دکتر نصر حامد ابوزید، متفکر مصری است که همواره به عنوان یک چهره نومعتزلی قلمداد می‌شود، اخیراً برخی محققان از ترکیبی بودن نظرات وی نتیجه گرفته‌اند که ایشان روش منحصر به خود را داشته که محصور به هیچ جریانی نیست و یا تنها با اتکاء بر یک نظریه ابوزید، پیوند وی با نومعتزله را مورد تردید قرار داده‌اند. نوشتار حاضر، با نگاهی جامع به روش تحلیلی-تطبیقی درصدد ارزیابی صحت انتساب ابوزید به مکتب اعتزال قدیم و جدید است، بدین منظور ابتدا نظریات ایشان را در چند مبحث (فارغ از ارزیابی و نقد) بیان نموده و سپس با معتزله و نومعتزله مقایسه شده است. ضمن اذعان به تفاوت‌های معتزله با نومعتزله، مشخص شد دیدگاه‌های ابوزید به رغم رویکرد عقل‌گرایانه‌اش، در مواردی با معتزلیان قدیم تفاوت دارد و در موارد متعدّدی مشابه نومعتزلیان است، لذا همسویی ابوزید با مکتب اعتزال غیرقابل انکار است، اختلاف نظریات وی با معتزلیان قدیم و کثرت مشابهت آرائش با نومعتزلیان، قرابت آراء او با نومعتزلیان را نتیجه می‌دهد.

investigating the affiliation of nasr hamed abu zayd to the e’tezaal movement

dr.abu zayd is an egyptian scientist who has always been known as a new mu’tazilite. the present article, which has been done analytically-comparatively and with library resources, seeks to assess the correctness of his attribution to the interpretive school of thought of the etzal (old and new mu’tazilites). therefore, first, his views were expressed on several topics (without evaluation and criticism) and then briefly compared with the old and new mu’tazilites. it turned out that many patterns have influenced abu zayd’s ideas. his view, despite his rationalist approach to conflict resolution, in some cases is different from the old mu’tazilites, such as: adherence to the five principles of the mu’tazilites, the reasons for believing in the existence of the qur’an, denying the previous existence of the qur’an in the preserved tablet, observing the rules in interpretation. and in many respects is similar to the neo-mu’tazilites, such as: emphasizing the literary aspect of the miracle of the qur’an, humanizing the words of the qur’an, knowing the history of the qur’anic rules, not knowing the qur’anic concepts that indicate the beliefs of the people of the age of revelation. acknowledging the differences between the mu’tazilites and the old and the new. the differences between abu zayd’s approach and the old mu’tazilites, in addition to the many similarities between his views and those of the new mu’tazilites, with the approval of experts, show that his ideas are close to the new mu’tazilites. therefore, the opinion of recent researchers, which is often obtained from the study of only one topic, is not correct.