آسیب‌ها و انحراف‌های تفسیر بصره در دو قرن نخست هجری

نخستین مفسر قرآن، طبق صریح قرآن، پیامبر است. پس از پیامبر با حضور بزرگان صحابه، به عنوان نخستین مراجع تفسیری آن روزگار، در شهرهای بزرگ آن عصر، همچون مکه، مدینه، کوفه و بصره، جغرافیای تفسیر و مباحث آن توسعه یافت و عالمان رشدیافته در این مراکز، گام‌‌هایی استوار در توسعه تفسیر برداشتند. با این حال توسعه جغرافیای تفسیر همیشه به سود این دانش نبوده و در مواردی، بنا به دلایل متعدد، آسیب‌‌هایی بر پیکره تفسیر وارد ساخته است. این مقاله مکتب تفسیری بصره را از این منظر مورد مطالعه قرار می‌‌دهد و می‌‌کوشد تا از رهگذر ارائه تصویری دقیق از حوزه تفسیری بصره، مهم‌‌ترین آسیب‌‌ها و انحراف‌‌های تفسیر بصره را بررسی کند. یافته‌‌ها حاکی از آن است که تفسیر بصره از جریان‌‌های تفسیرگریزی، جریان اعتزال، جریان اهل‌‌ حدیث و جریان اهل رای به شدت متاثر بوده و به همین خاطر آسیب‌‌هایی چند از این رهگذر متوجه تفسیر بصره شده‌‌است.