مولفه‌های توحید اجتماعی از دیدگاه مفسران فریقین و روایات و نسبت ‌سنجی آن با واژه «عبادت»

توحید اجتماعی که اصطلاحی نوپدید و از جمله مباحث کلام اجتماعی است، براساس تحقیقات قرآنی انجام شده و با الهام از جمله کلیدی لااله الاالله و بسیاری از آیات توحیدی، دارای دو مولفه اصلی نفی عبودیت غیر خدا و اثبات وحدانیت و ربویبت الهی است که مطابق آیات قرآن هر کدام دارای مولفه‍های فرعی هم هستند. نظر به اینکه ابعاد و هویت اجتماعی توحید در انظار نوع متفکران مسلمان به روشنی تبیین نشده، این تحقیق به دنبال پاسخ به این سوال است که مولفه‍های توحید اجتماعی چه بازتابی در آراء مفسران داشته و با توجه به دلالت آیات و روایات، عبودیت که معنای پایه‍ای توحید اجتماعی است در فرهنگ قرآنی به چه معناست؟ این تحقیق که با اتکاء بر ظواهر آیات دال بر مباحث توحیدی و رویکرد تحلیلی سامان یافته، نشان می‍دهد باوجود دلالت صریح آیات توحیدمحور بر دو مولفه‍ توحید اجتماعی، غالب مفسران همانند نوع متکلمان و فلاسفه، کمتر به بعد نفیی توحید پرداخته‍اند و تنها برخی از ایشان به دوسویه‍بودن حقیقت توحید در قرآن توجه داشته و با تمسک به روایات تفسیری، «عبادت» را «اطاعت» معنا کرده و بر نفی اطاعت مطلق از غیر خداوند که همان بعد اجتماعی توحید است، تاکید داشته‍اند. شاهد صدق این برداشت، شواهد روایی در ترادف اطاعت و عبادت است. خوانش اجتماعی از توحید، عبادت را از انحصار در معنای متبادر فقهی و مناسکی آن خارج ساخته و با معادل‍‍گرفتن آن با مفهوم اطاعت و توسعه معنایی عبادت و معبود نفی هرگونه اطاعت استقلالی و کورکورانه، سلطه نظامی، سیاسی، قانونی، فرهنگی و اقتصادی را نتیجه می‍دهد.

analysis of the components of social monotheism from the point of view of fariqin commentators and its correlation with the word worship

social monotheism, which is a new term and one of the topics of social discourse, is based on quranic research and is inspired by the key sentence la allah ilallah and many monotheistic verses. it has two main components of negation of worshiping other than god and proving the oneness and lordship of god, which is according to the quranic verses. each has sub-components. considering that the dimensions and social identity of monotheism have not been clearly explained in the existing works from the perspective of muslim thinkers, this research seeks to answer the question of how the components of social monotheism are analyzed from the point of view of commentators and traditions. considering that worship is the basic meaning of social monotheism, what is the meaning of worship in quranic culture?this research, which is organized by relying on the appearances of the verses indicating monotheistic topics and with an analytical-inferential approach, shows that some commentators have paid attention to the duality of the truth of monotheism in the qur’an, and by adhering to interpretive traditions, they have compared &worship& to &obedience& they have made meaning. the proof of the truth of this interpretation is the words of some lexicographers in the meaning of the word worship.