تحلیلی بر آیات ناظر بر طرح شبهه و پاسخ‌ گویی به شبهات در قرآن با تاکید بر دیدگاه مغنیه در الکاشف

حقایق دینی به شرط برخورداری از یک منطق راسخ و مبانی استدلالی استوار، همواره مورد اقبال و پذیرش واقع می‌شود. از همین روست که قرآن کریم به‌مثابه آخرین وحی نامه الهی، پرسش و شبهات مستقیم یا غیرمستقیم پرسشگران و شبهه کنندگان را طرح و روش‌های منطقی مواجهه با آن را گزارش نموده است. فهم این مقوله مهم، فرع بر پذیرش جامعیت و جاودانگی قرآن، به‌عنوان آخرین نسخه هدایت الهی برای بشریت است. اهمیت این پژوهش ازاین‌روست که در عصر و روزگار فعلی، توجه به این موضوع اساسی، بار دیگر ما را به اهمیت مواجهه منطقی و مستدل، با شبهات دگراندیشان واقف می‌سازد. قرآن به‌عنوان سند جاودان سعادت انسان با شبهه مواجهه‌ای منطقی و خردمندانه دارد؛ و راه‌کارهایی را در شناخت شبهه و گونه‌های نظری و عملی مخالفان انبیاء به‌عنوان اصلی‌ترین جریان شبهه کننده ارائه نموده است. در گام نخست، گزارش دقیق شبهه که معطوف به دو جنبه گفتاری و عملی شبهه‌کنندگان است و تبیین صحیح عناصر هر گفتار و نحوه عمل مخالفان و معاندان را می‌توان مقدمه راه‌کار قرآنی به شمار آورد. در گام بعدی ارائه پاسخ‌های قرآن ابتدا مبتنی بر مولفه‌های فطری انسان، تحریک عقل و وجدان آن‌ها، و سرانجام در صورت لجاجت و استمرار دشمنی آنان، مواجهه بر اساس سنت‌های الهی است. برخی مفسّران عصری، همچون محمدجواد مغنیه که در تفسیر آیات قرآنی تحولات اجتماعی را به‌عنوان یک عامل مهم در نظر گرفته از همین روش مواجهه قرآنی با شبهات الگو گرفته و در مقام پاسخ به آن‌ها برآمده است. این جستار با روش توصیفی–تحلیلی به جنبه‌های گونه‌گون شبهه و آموزه‌های قرآنی پرداخته است. بر این مبنا ابتدا آیات ناظر بر شبهه کنندگان در قرآن مطرح و روش‌های مواجهه این کتاب الهی با آن‌ها توصیف و بررسی می‌شود. در پی این بررسی نمونه‌هایی از دیدگاه‌های تفسیری مغنیه در الکاشف با رویکرد شبهه شناسانه ارائه می‌گردد.

an analysis of the verses regarding the doubters and the doubts in the quran

religious truths are always favored and accepted provided they have a firm logic and solid reasoning bases. this is why the holy qur’an, as the last divine revelation, has presented questions and doubts - directly or indirectly - of the questioners and doubters and reported the logical methods of dealing with them. understanding this important category is the basis for accepting the completeness and immortality of the qur’an as the last version of divine guidance for humanity. in the current age and time, paying attention to this basic issue once again makes us aware of the importance of logical and reasoned confrontation with the doubts of other thinkers. some contemporary commentators, such as mohammad javad mughniyeh, who emphasized the interpretation of quranic verses - including quranic teachings - based on the requirements and conditions of the time, took a model from this method of confronting doubts in the quran and answered them. this essay deals with the various aspects of doubts and quranic teachings with a descriptive-analytical method and has come to the conclusion that the strong quranic logic in the position of consolidating knowledge and religious teachings has welcomed the doubts of the doubters and by applying the principle of wisdom and the best argument in the accountability authority has risen. this method has been carried out by commentators such as mughniyeh, whose interpretive approach is contemporary and social.