مناسبات خرد و کلان در قصص قرآنی سور اولیه مکّی در پرتو داستان‌های انبیاء با محوریت مکافات

بحث علم‌المناسبه به تعبیر قدما، نظم و انسجام به تعبیر متاخرین، و زنجیرمندی و بینامتنیت در قاموس زبان‌شناسی متن‌محور معاصر، از جمله مباحثی‌است که از بدو نزول قرآن تا عصر حاضر، مورد توجه قرآن‌پژوهان قدیم و جدید مسلمان و غیرمسلمان بوده است. امروزه برخی مستشرقان، معتقدند که قرآن توده‌ای درهم و نامنسجم است. همچنین تکرار آیات در قصص قرآنی ناشی از عدم انسجام آیات می باشد. با توجه به اهمیت بحث لازم‌است که در آیات مربوط به قصص قرآنی انسجام و زنجیرمندی آنها بررسی شود. نتایج تحقیق که به روش تحلیلی– توصیفی انجام شده حاکی از آن است که: الف. در سور اولیه مکّی، خواننده با قصص تمام و کمال روبرو نیست و فقط، به رخدادهای اصلی آنها اشاره شده‌است؛ ب. اهداف در سوَر اولیه اخلاقی و تربیتی می باشد و شیوه بیان قصص، تند و کوبنده، و موسیقی یکنواختی بر سوره‌ها حاکم‌است؛ ج. بخش‌های روایی و به طریق اولی، قصص مکافات‌محور با آیات پس و پیش خود از یک سو و با سایر قصص مکافات‌محوردر سایر سور و همچنین در سطح کلان، با سیرۀ پیامبر (ص)، روابط بینا- سوره‌ای و بینامتنی دارند؛ د. آغازین‌های روایی این قصص از یک یا چند الگوی مشترک و فرموله شده تبعیت می‌کنند؛ ه. بخش میانی قصص، رخدادهای سازه‌ای را در خود جای داده و در واقع، روایتگری قصص به این بخش بستگی مستقیم دارد؛ و. فرجامین روایی قصص، معمولاً با آیه‌ای که ناظر به درس یا پیامی اخلاقی است، به پایان می‌آید؛ ز. قصص مکافات‌محور سور اولیۀ مکّی، حامل اولین مراودات کلامی دین اسلام از طریق پیامبر(ص) محسوب می‌شوند، و مینیاتوری از کل قصص قرآنی ارائه داده و زمینۀ ذهنی مخاطبان قرآن را آماده می‌کنند.