نقد نظریه تفسیر بر پایه ترتیب نزول

بررسی نظریه تفسیر بر پایه ترتیب نزول نیازمند بررسی اولاً اتقان روایات ترتیب نزول، ثانیاً خاستگاه و جایگاه قرینه «ترتیب نزول» در تفسیر و ثالثاً‌ موانع نظریه یاد شده‌است. این سه با توجه به نبودِ پیشینه مناسب، نیازمند مقالات مستقلی هستند تا جوانب آن‌ها بررسی و نقد شود، لیکن با توجه به اینکه بستر پژوهش، روایات ترتیب نزول است، نگارنده ثقل مباحث مقاله حاضر را به آن اختصاص داده‌است و به قدر ضرورت، دودیگر را گزارش می‌کند تا در فرصتی مناسب ابعاد دیگر را به نقد و بررسی تفصیلی بنشیند. روایات ترتیب نزول سوره‌های قرآن نیز خود از دو جهت سند و محتوا شایسته بررسی است که در این مقال، علت نخست به دلیل نبودِ پیشینه و ضرورت آن، کانون توجه است و از نظر دوم نیز به اشاره سخن آمده‌است. نگاه منتقدانه به این نظریه بر پایه روش شیعی و سنّی، برای احتراز از تفسیر به رای و حفظ صیانت روش تفسیری صحیح، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. از بین روایات یادشده،‌ چهار روایت منسوب به اهل بیت(ع) است که به دلیل ضعف‌های متعدد و بنیادی نزد محققان شیعه و سنّی از اقبال مناسبی برخوردار نشده‌است و اغلب طرفداران این روایات، تنها به روایات منقول از برخی صحابه، مانند ابن‌عباس اعتماد کرده‌اند. در مجموع، نگارنده بر پایه پژوهش پیش ‌رو، اعتبار ترتیب نزول سوره‌ها را برای ایفای نقش مبنایی و پایه‌ای در تفسیر نمی‌پذیرد و دخالت زمان نزول را تنها در موارد اطمینان‌بخش و معتبر در حدّ قرینه تفسیری مجاز می‌داند.