زیباشناسی حروف جارّه در آیات قرآن کریم از نگاه زمخشری

از میان دانشمندانی که در کنار تفسیر معانی و مضامین آیات، به مباحث بلاغی و زیباشناختی آیات عنایتی خاص داشته، زمخشری (متوفّای 538 ق) است که تفسیر وی آمیزه‌ای از مباحث دستوری و بلاغی بوده و به عبارتی، «قوانین نحوی» را در کشف وجوه زیبایی آیات قرار داده است. پژوهش حاضر در تلاش است با تکیه بر روش توصیفی‌ تحلیلی، دیدگاه‌های بلاغی صاحب کشّاف از حروف جاره را دسته‌بندی و مورد واکاوی قرار دهد. این بررسی نشان می‌دهد زمخشری زیبایی ادبی حروف جاره را از دریچه نظم و ترکیب آیات می‌نگرد و در تحلیل جمال‌شناسی خود به مباحثی چون: «تعلّق»، «تنوّع دلالت» و «کارکرد بلاغی» عنایت ویژه دارد. وی با اسلوب خاص خود که مبتنی بر پرسش و پاسخ است، علت‌های ادبی حروف را جویا می‌شود و سعی می‌کند معانی مختلف آن‌ها را با توجه به فضای کلّی آیه و در همنشینی با واحدهای دیگر جمله بسنجد. زمخشری در ذیل تفسیر آیه 29 سوره لقمان، بی‌توجهی به تنوّع این حروف و ظرائف ادبی آنها را به صراحت نقد نموده و آن را ناشی از بی‌ذوقی می‌داند. با تحلیل گفته‌ها و نکته‌سنجی‌های وی در باب حروف جر، کارکردهای زیباشناختی این حروف از نگاه این مفسّر را می‌توان در سه بُعد «تصویرگرایی»، «تعدد معانی» و «مبالغه و تاکید» دسته‌بندی نمود.

Aesthetics of the jarr prepositions in the Holy Quran from Zamakhshari’s Perspective

Doubtlessly, some part of the Quran’s literary beauty and delicacy lies in its small linguistic components i.e. Zakhakhshari is a scholar who has aesthetic interest in interpreting verses. In this article, we studied the rhetorical functions of jarr prepositions in a number of Quranic verses from Zamakhshari’s perspective and evaluated its value in the beauty of the verses. This evaluation shows that Zamakhshari looks at the literary beauty of the jarr prepositions through the order and compound of verses and focuses on the semantic structure of verses in his aesthetic analysis. With his specific questionandanswerbased method, he looks for the linguistic causes of the prepositions and tries to measure their implication and different meanings regarding the general atmosphere of the verses and in combination with other units of the sentences. He believes that inattention to varieties of these prepositions and their literary delicacies result from tastelessness; and states that his aesthetic interpretation focuses on imagery, semantic plurality, exaggeration and emphasis on the jarr prepositions.