چگونگی سازماندهی سوره‌های قرآن از نگاه زرقانی در بوته نقد

زرقانی از مولفان برجسته در زمینه تالیف کتب علوم و تاریخ قرآنی است و از آنجا که موضوع سازماندهی سورهای قرآن در بین مباحث تاریخ قرآنی اهمیت ویژه‌ای دارد، پژوهش حاضر تلاش نموده که با روش تحلیلی‌ انتقادی به ارزیابی، نقد و بررسی نظرات وی در این زمینه بپردازد و به دنبال تشخیص واقعیت باشد. ادعای زرقانی درباره توقیفی یا اجتهادی بودن سازماندهی سوره‌های قرآن در کتاب مناهل العرفان فی علوم القرآن، تفکیکی است. وی درباره چگونگی سازماندهی همه سوره‌های قرآن ادعای واحدی ندارد و بخشی را توقیفی و بخشی را اجتهادی می‌داند و در اثبات این ادعا، بر این دلایل تکیه می‌زند: الف) پذیرش این نظریه از ناحیه بعضی عالمان بزرگ، ب) وجود روایاتی صریح در توقیفی بودن بخشی از سوره‌های قرآن و سکوت درباره بخشی دیگر و ج) وجود روایاتی معتبر درباره اجتهادی بودن بخشی از سوره‌های قرآن، اما دلایل وی به ترتیب با قوانین ذیل خدشه می‌پذیرد: 1 نفی شخصیت‌گرایی و لزوم عرضه دلیل بر این ادعا، 2 نفی نشدن ماعدا در اثبات یک شیء، 3 اذَا جاءَ الاحتمال بطل الاستدلال و 4 اِذَا تَعَارَضا تَسَاقَطَا. بر این اساس، اگر هم این ادعا درست باشد که در واقع، چنین نیست و رقیبانی قوی در کنار دارد، پشتوانه دلالتی نیرومند نیز ندارد.