تبیین جایگاه و کارکرد قوۀ خیال در صدور رفتار و افعال عاقلانه از انسان با تاکید بر مبانی نفس‌شناسی صدرالمتالهین

ابن‌سینا صدور فعل آگاهانه ـ عاقلانۀ انسان را با بهره‌گیری عقل عملی از قوۀ خیال و همراهی آن‌دو تبیین می‌کند. صدرالمتالهین نیز اگرچه این تفسیر را رد نمی‌کند، با تعریف جدیدش از قوۀ خیال، آن را کل نفس حیوانی درنظر می‌گیرد و خیال را در همۀ شئون و رفتار عاقلانه و غیرعاقلانۀ انسان موثر می‌داند. تاثیر و کارکرد قوۀ خیال را در صدور فعل عاقلانه نزد صدرالمتالهین، در دو مقام می‌توان تبیین کرد. نخست آنکه فعل آگاهانه ـ عاقلانه مقوّم تفکر برای ایجاد علت غاییِ صدور فعل در ذهن فاعل است. صدرالمتالهین با اعتقاد به تاثیرپذیری تعقل از تخیل، تفکر عاقلانه را همواره آغشته به قوۀ خیال و متاثر از آن می‌داند و حصول تعقل صرف و تفکر فلسفی را در مبادی علمی صدور فعل و رفتار نفی می‌کند. کارکرد و تاثیرگذاریِ دیگر قوۀ خیال در مبادی علمی صدور فعل و رفتار، تبدیل غایت‌ها و شوق‌های کلی به جزئی، مصداق‌یابی و برنامه‌ریزی برای حرکت از حال کنونی و وصول به حال مطلوب و رفتار جدید است.

Explaining the Status and Function of Imaginative Faculty in Rational Emission of Behavior and Action with an Emphasis on Mulla Sadra’s Doctrine of Soul

Ibn Sina explains the emission of the human consciousrational action by practical reason utilization of imaginative faculty and the companionship of these two. In contrast, despite he doesn’t reject this interpretation, Mulla Sadra, with his new definition of imaginative faculty, considers it as the whole of the animal soul and the imagination as effective in all respects of human rational and irrational behavior. The effect and function of imaginative faculty in the emission of rational action for Molla Sadra could be explained in two levels. First, the consciousrational action is constitutive of thought for making the ultimate cause of the action emission in the actor’s mind. Believing in the influence of imagination on thinking, Mulla Sadra regards the rational thinking as always infected with imaginative faculty and under its influence and rejects the idea that in the principles of action and behavior emission there is only rationality or philosophical thought in work. The other functions of imaginative faculty in the principles of action and behavior emission are converting the universal ends to individual ones, casefinding and programming the movement from present status to the desirable one and new behavior.