دیدگاه فخر رازی دربارۀ معیار حسن و قبح در گسترۀ افعال الهی؛ تامّلی بر تفکیک معرفت‌شناسانۀ اخلاق الهی و بشری

بسیاری از دیدگاه‌های علم کلام و فلسفۀ اخلاق، مبتنی بر تعیین ملاک حسن و قبح است. فخر رازی معتقد است حسن و قبح در افعال بشری عقلی، و در افعال الهی شرعی است. دیدگاه او خاص و منحصر‌به‌فرد است. در این جستار، نخست ادلۀ فخر رازی را برای تفکیک جایگاه عقل در اخلاق بشری و الهی و چرایی روی آوردن او را به چنین دیدگاهی خواهیم گفت. دلایل فخررازی را در دفاع از شرعی بودن حسن و قبح افعال الهی در سه جهت طبقه‌بندی می‌کنیم: تکلیف، خلقت و جبر حاکم بر عالم. در گام بعدی، ادّله او را با رویکرد تحلیلی انتقادی سنجیده و نقد می‌کنیم. در پایان، با ردّ دیدگاه فخر رازی نتیجه می‌گیریم ملاک معرفت‌شناختی در تشخیص حسن و قبح افعال انسانی و الهی یکسان است.

The criteria of the goodness and ugliness in God’s action in the view Fakhr al-Din al- Razi: Criticizing of the epistemological separation of the God and Human’ ethics

AbstractIn the view of Fakhr alDin al Razi, the criteria of the goodness or ugliness of human actions is reason but this is not true about the God’s actions and the criteria in this case is Sharia Law. Reason comprehends the pleasant or unpleasant of actions in the human nature but it can’t comprehend these things about the reward or torment. In spite of Razi’s efforts in the articulation of his view, this distinction between human and God’s action about the goodness or ugliness is not true and human reason can comprehend these two kinds of action without any differences. God’s action, Sharia’s Law (for exle God’s enjoining and forbidding to the unbelievers), and multiplicity of rational soul faculties have reasonable end. Also, by disproving the determinism, man can select between different kinds of action in the regard of goodness or ugliness of actions.Key words Razi, Goodness, Ugliness, Reason, God, Law.