بررسی نظریة فلسفة اخلاق آیت‌الله مصباح یزدی و نسبت آن با «توحید»

نظریۀ استاد مصباح را می‌بایست در دو مبحث «تحلیل فعل اخلاقی» و «تحلیل گزاره‌های اخلاقی» بیان کرد. در بخش اول، استاد مصباح معتقد است که میل محوری و اصلی در انسان، «حب نفس» است؛ و آن کمال و مطلوبیتی که بیش‌تر از همه، منافع نفس را تامین می‌کند، دوست داشتنی‌تر و علاقۀ انسان به آن افزون‌تر است. چنین مطلوبی را «کمال نهایی» می‌خوانند که مصداق آن، «قرب به خداوند» است. بنابراین افعالی که نسبت به این کمال نهایی جنبۀ مقدمیت دارند و موجب تقرب می‌شوند، فعل اخلاقی و ارزشی‌اند؛ و افعالی که جنبۀ مانعیت دارند، افعال ضداخلاقی هستند. مقصود ایشان از «مقدمیت»، ضرورت بالقیاس میان فعل اخلاقی و آن کمال نهایی است. در مبحث دوم (تحلیل گزاره‌های اخلاقی)، ایشان «موضوع گزاره‌های اخلاقی» را از سنخ مفاهیم ثانی فلسفی می‌داند که از روابط علیتی موجود بین فعل اختیاری و نتیجۀ آن، انتزاع می‌شود. بخش دوم مقاله به بررسی این نظریه و نسبت آن با «توحید» اختصاص دارد. آیا طبق این نظریه، «پرستش و عبودیت» به تبع «حب نفس» تعریف نمی‌شود؟ آیا شدت و ضعف در «حب نفس» می‌تواند توجیه‌کنندۀ «طاعت و عصیان» الاهی شود؟ آیا این نظریه، برای طرح نظام افعال اخلاقی موفق است؟ سوالات سه‌گانۀ فوق، محورهای بخش دوم مقاله است.    

The Study of Ayatollah Mesbah Yazdi’s Philosophical Theory in Comparison with the Issue of “Unity”

The theory of ayatollah Mesbah must be presented through the two issues of “the analysis of ethical deeds” and “the analysis of ethical statements”. With regard to the first issue, ayatollah Mesbah believes that the main and axial drive in human beings is “self love” and that the goal that provides one’s “self” with its interests, more than anything else, is more loved and favored by him and such a goal is named the “ultimate perfection” whose extension is “nearness to Allah”.  Therefore, the prerequisites that can pave the way for this “nearness” are the worthy and ethical deeds, and those which hinder the achievement of this “nearness” are the immoral deeds. What ayatollah Mesbah means by “prerequisites” is the necessary relationship between the ethical deed and the ultimate perfection. With regard to the second issue (i.e. the analysis of the ethical statements) he considers the issue of “ethical statements” as one of the secondary philosophical concepts, which is inferred from the causal relationships between the “voluntary action” and its result. The second part of the present paper is devoted to the examination of this theory in comparison with the concept of “Unity”.Here, the questions “can one analyze the issues of worshipping and devotion as being the result of “self love” based on this theory?” and “can varying levels of self love justify “obeying and disobeying” Allah?” are raised. The study of these two questions is the pursuit of the second part of this paper.