اصلی ترین ویژگی های دستوری در لهجۀ یزدی

زبان یزدی از کهن‌ترین و غنی‌ترین زبان‌های مرکزی ایران به شمار می‌رود که در مقایسه با گویش معیار فارسی، غالباً از نظر ویژگی‌های آوایی و کاربرد واژگان بومی و تاریخی متفاوت است؛ اما در برخی موارد نیز از مختصات صرفی و نحوی برخوردار است. در این جستار به‌شیوۀ توصیفی- تحلیلی و استشهادی، به بررسی اصلی‌ترین قواعد و ویژگی‌های آوایی، صرفی و نحوی؛ مثل فرایندهای واجی، انواع فعل، زمان‌ها و وجوه افعال، ساختمان و اقسام اسم، انواع ضمایر شخصی و غیر شخصی، صفت‌ها، قیدها، حروف، وندهای تصریفی و اشتقاقی و اعداد زبان یزدی پرداخته می‌شود. در تجزیه و تحلیل قواعد یادشده، از روش‌های دستور توصیفی و منابع معتبر زبان‌شناسی و دستور‌زبان استفاده شده است. در کاربرد اقسام کلمه، علاوه بر تفاوت‌های ناشی از ویژگی‌های آوایی لهجۀ بومی، به‌لحاظ کاربرد، تعدادی از فعل‌ها؛ مانند آیسوندن/?isundæn/ هشتن //heštæn، خسبیدن/xosbidæn/، اسم‌ها و صفت‌ها نیز پربسامد است. در استفاده از پسوند تصغیر (اُک:ok) تفاوت‌هایی در مقایسۀ لهجۀ یزدی با گویش معیار دیده می‌شود. در لهجۀ یزدی، غالباً عدد کسری از تکرار دو عدد اصلی به‌دست می‌آید؛ به‌طوری‌که عدد بزرگ‌تر، اوّل و عدد کوچک‌تر بعد از آن ذکر می‌شود.