بررسی چندمعنایی در وام واژه ها با رویکرد شناختی: مطالعۀ موردی صفات فارسی و ترکی

مقولۀ چندمعنایی و نحوۀ ایجاد آن از مهم ترین مباحثی است که در مکاتب مختلف زبان‌شناسی به ویژه در رویکرد شناختی به زبان مورد توجه است. در این پژوهش به بررسی چند معنایی صفات مشترک در زبان فارسی و ترکی آذربایجانی با رویکرد شناختی پرداخته ایم. این پژوهش توصیفی اسنادی بوده و داده های پیکره از مجلات محلی به زبان ترکی و فارسی، فرهنگ ترکی­فارسی (شاهمرسی) و فرهنگ فارسی -آذربایجانی، تالیف بهزادی انتخاب شده اند. انتخاب معانی سرنمون براساس نتایج مصاحبه و نیز شمّ زبانی نگارندگان بوده است. با بررسی پیکره های در دسترس، در مجموع، بیست صفت سادۀ مشترک چندمعنا شناسایی شد و برای شش صفت، جدول معانی، پیکره و نیز شبکۀ شعاعی ترسیم‌ گردید. با بررسی معانی مختلف این صفات مشخص گردید که از میان سازوکارهای شناختیِ ایجاد چندمعنایی، استعاره های مفهومی بیشترین سهم را به خود اختصاص می دهند و ارتباط میان معانی صفات، نظام‌مند بوده و با مقوله بندی شعاعی قابل توصیف است. همچنین مشخص گردید که ساز و کارهای شناختی ایجاد چندمعنایی در صفات مشترک رایج(وام‌‌واژه‌‌ها) ترکی و فارسی یکسان است که می تواند گامی در جهت تایید  اشتراک در قوای شناختی انسان محسوب گردد. تنها تفاوت موجود، تعدّد معنایی صفات در زبان مقصد بود که می تواند به دلیل دوزبانگی و پویایی طرح‌واره‌های تصویری باشد. نتایج این پژوهش به همراه پژوهش های مکمّل در این حوزه می تواند در زمینۀ آموزش زبان، ترجمه و تالیف فرهنگ ­های دقیق و جامع تر، یاریگر متخصصان این حوزه ها باشد.

A cognitive study of polysemy in loanwords of Farsi and Turkish of Azarbayejan

Polysemy is one of the most important issues that has been considered in different schools of linguistics and especially in cognitive approach. In this descriptivedocumentary study, polysemy in loanwords of Persian and Turkish of Azerbaijani was discussed. The data selected from local journals in Persian and Turkish languages, the TurkishPersian dictionary of Shahmaresi and the PersianAzerbaijani dictionary written by Behzadi. Prototypical meanings were based on the results of the interview and the linguistic intuition of the authors. Totally, 20 polysemous common adjectives identified from the corpuses and a radial network drawn from six of them. Among the cognitive mechanisms of polysemy creation, it was proved that conceptual metaphors would play the greatest role among them. Moreover, the connection between the meanings of polysemous adjectives is not accidental, but a systematic relationship existed and described by radial categorization. It was also found that the cognitive mechanisms of polysemy creation in Turkish and Persian common adjectives (loanwords) were the same and they differed only in the number of peripheral meanings which can be a step in confirming the sharing of human cognitive abilities. Also, high number of peripheral meanings in the target language may be due to the bilingualism and dynamic schematics. The results, along with complementary studies, can be applied in the field of language teaching, lexicography, more efficient translation machines and they will be helpful for all the stakeholders in the field.