ماهیت «برجام» از منظر حقوق بین‌الملل

به نظر حقوق‌دانان «برجام» را هم می‌توان موافقت‌نامه‌ای بین‌المللی و تفاهم‌نامه‌ای غیرالزام‌آور تلقی کرد و هم برای آن ماهیتی غیر از معاهده در نظر گرفت. برای پاسخ به این پرسش که برجام معاهدۀ بین‌المللی است یا صرفاً یک تفاهم سیاسی بین جمهوری اسلامی ایران با گروه 1+5، از یک سو باید به متن 167 صفحه‌ای برجام مراجعه کرد و از سوی دیگر باید قواعد حاکم بر حقوق بین‌الملل و قوانین کشورهای مذاکره‌کننده را مورد توجه قرار داد. هرچند در متن برجام سخنی از معاهده‌بودن آن به میان نیامده است، اما با مراجعه به حقوق داخلی و بین‌الملل، می‌توان آن را موافقت‌نامۀ بین‌المللی به حساب آورد. دولت ایالات متحدۀ امریکا قبل و بعد از رسانه‌ای‌شدن متن برجام و بعد از آنکه از مجاری قانونی دو کشور کنگرۀ امریکا و مجلس شورای اسلامی ایران به سلامت عبور کرد، اصرار دارد که برجام یک معاهدۀ بین‌المللی نیست و نمی‌توان برای آن اعتبار حقوقی مبرهنی در نظر گرفت. مقامات دستگاه دیپلماسی کشور نیز ادبیاتی مشابه دولتمردان امریکایی اتخاذ و تاکید کرده‌اند؛ آنچه اتفاق افتاده، یک تفاهم‌نامه است و نه یک موافقت‌نامۀ الزام‌آور که کشورهای طرف مذاکره را در چالشی به نام «ضمانت اجرا» تحدید کند. در این مقاله ضمن مداقه در ارتباط بین قطعنامۀ 2231 شورای امنیت و برجام، بررسی خواهد شد که چرا سند برجام را باید یک موافقت‌نامۀ بین‌المللی به حساب آورد. همچنین، در این مقاله ماهیت برجام بررسی و با استدلالات حقوقی بر این امر که این سند یک موافقت‌نامۀ سیاسی یا نزاکتی است تاکید خواهد شد.