تحلیل کیفرشناختی صف مرگِ محکومان به اعدام در جرایم مواد مخدر در پرتو مولفه‌های زمانی، فیزیکی و تجربی

در بسیاری از کشورها، به‌طور معمول محکومان به اعدام سال‌ها در انتظار اجرای حکم محکومیت در وضعیتی بلاتکلیف به‌سر می‌برند؛ وضعیتی که «پدیده صف مرگ» خوانده می‌شود. این پژوهش از دیدگاه کیفرشناختی درصدد پاسخگویی به این پرسش است که فرایند طولانی انتظار برای اجرای اعدام در چه شرایطی می‌تواند مشروعیت اعدام را زیر سوال ببرد. در این زمینه از روش تحلیل محتوای اسناد و مدارک از جمله پرونده‌های قضایی محکومان به اعدام در جرائم مواد مخدر (60 مورد) در بازه زمانی 1389 تا 1399 استفاده شده است. همچنین از روش مصاحبه عمیق با محکومان به اعدام در جرائم مواد مخدر، کنشگران قضایی و وکلای متخصص در حوزه مواد مخدر (در مجموع 26 مورد) بهره برده شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که در ایران محکومان به اعدام در جرائم مواد مخدر به‌طور متوسط سه تا چهار سال را در انتظار اعدام در زندان به‌سر می‌برند (مولفه زمانی). از سویی، شرایط نامساعد برخی زندان‌ها از جمله تراکم جمعیت بالا و بی‌توجهی به مراقبت‌های بهداشتی درباره محکومان به اعدام (مولفه فیزیکی) و تنش فزاینده زندگی در سایه اعدام (مولفه تجربی) می‌تواند مجازات اعدام را به کیفری ظالمانه و غیرانسانی و در عین‌ حال مصداق بارز «مجازات مضاعف» بدل سازد که در لوای حکم قانونی بر محکوم تحمیل می‌شود. در این زمینه به رسمیت شناختن رنجِ ماندن در صف مرگ، به‌عنوان مبنایی برای تبدیل و تخفیف مجازات اعدام، بهبود شرایط زندگی محکومان به اعدام و افزایش دسترسی آنها به خدمات بهداشتی روانی می‌تواند در تعدیل وضعیت نامساعد این محکومان راهگشا باشد.

Penological Analysis of Death Row Phenomenon in Drug Offenses (in the light of Temporal, Physical Experiential Components)

Death row inmates typically spend years waiting for execution. Using a penological perspective, the purpose of this study is to examine under what conditions the long waiting process for execution undermines the legitimacy of the death penalty. In this study, qualitative research methods have been used. The content of documents, including cases of death sentences in drug offenses (60 samples) between 2010 and 2020, have been analyzed. In addition, 26 cases of indepth interviews with death row inmates of drug offenses, judicial activists, and lawyers have been conducted.The findings show that in Iran, death row inmates of drug offenses spend an average of three to four years in prison waiting. Some of the Death row inmates experience harsh conditions, such as overcrowding and lack of health care services in prisons. Furthermore, death row inmates experience increasing death anxiety for years. These components of the death row phenomenon can turn the death penalty into a cruel, inhumane, unusual, and at the same time double punishment. In this regard, recognizing the sufferings of the death row inmates as a basis for mitigating the death penalty, improving conditions of death row, and increasing access to mental health services can be a way to alleviate the unfavorable/inhumane situation of death row inmates.